Ajans Bizim – Türkiye, Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde geçen yıla göre 16 basamak birden düşerek 165’e geriledi.
Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü’nün hazırladığı “Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi”nde 180 ülke değişik kriterlere göre puanlamaya tabi tutuluyor. Geçen yılki sıralamada 41.25 puanla 149. sırada yer alan Türkiye’nin puanı 2023 yılı değerlendirmesinde 33,97 olarak hesaplandı. Bu kapsamda Türkiye’nin sıralamadaki yeri de 16 basamak birden düşerek 165’e düştü.
Türkiye’nin sıralamada Rusya’nın bir basamak gerisinde yer alıyor. Rusya 34.77 puanla 164. sırada yer alıyor. Türkiye’den sonra ise sırasıyla Mısır, Irak ve Yemen geliyor. Sıralamanın son dört ülkesi ise İran (177), Vietnam (178), Çin (179) ve Kuzey Kore (180) şeklinde sıralanıyor.
Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde ilk sırada 95.18 puanla Norveç yer alıyor. Bu ülkeyi İrlanda, Danimarka, İsveç ve Finlandiye izliyor.
Endekste Almanya 21 (81.91 puan), İngiltere 26 (78.51 puan), ABD 45 (71.22 puan), Yunanistan 107. (55.20) sırada yer alıyor.
Puanlamada ülkelerin politik, ekonomik, yasal, sosyal ve güvenlik göstergelerine göre değerlendirme yapılıyor.
Ülkelerdeki gazetecilik ortamı
3 Mayıs Dünya Basın Özgürlüğü Günü’nde yayınlanan ve 180 ülke ve bölgede gazetecilik ortamını değerlendiren 2023 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’ne göre, 31 ülkede durum “çok cidd”, 42 ülkede “zor”, 55 ülkede “sorunlu” ve 52 ülkede “iyi” veya “tatmin edici.” Diğer bir deyişle, gazetecilik ortamı on ülkenin yedisinde “kötü” ve sadece üçünde tatmin edici.
Norveç yine ilk sırada
Norveç üst üste yedinci yıldır birinci sırada yer alıyor. Ancak – alışılmadık bir şekilde – İskandinav olmayan bir ülke ikinci sırada yer alıyor, yani İrlanda (4 sıra yükselerek 2. sırada), Danimarka’nın önünde (1 sıra gerileyerek 3. sırada). Hollanda (6.), suç muhabiri Peter R. de Vries’in öldürülmesinden önceki 2021’deki konumunu geri kazanarak 22 sıra yükseldi.
Endeksin alt kısmında da değişiklikler var. Son üç sırayı yalnızca Asya ülkeleri işgal ediyor: Bağımsız muhabir ve yorumcu avını neredeyse tamamlamış olan Vietnam (178) Çin (4 düşüşle 179. sırada), dünyanın en büyük gazeteci hapishanesi ve en büyük propaganda içeriği ihracatçılarından biri ve büyük bir sürpriz olmayacak şekilde Kuzey Kore (180).
Hızlı yükselen ve inenler
Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi, Brezilya’nın 18 sıra yükselişi ve Senegal’in 31 sıra düşüşü gibi büyük artışlar ve düşüşler ve benzeri görülmemiş değişikliklerle birlikte durumlarda muazzam bir oynaklık gösteriyor. Bu istikrarsızlık, birçok ülkede yetkililerin artan saldırganlığının ve sosyal medyada ve fiziksel dünyada gazetecilere karşı artan husumetin sonucu.
Oynaklık aynı zamanda dezenformasyon üreten ve dağıtan ve bunları üretmek için araçlar sağlayan sahte içerik endüstrisindeki büyümenin bir sonucudur.
Sahte içerik endüstrisinin etkileri
2023 Endeksi, dijital ekosistemin sahte içerik endüstrisinin basın özgürlüğü üzerindeki hızlı etkilerini gözler önüne seriyor. 118 ülkede (İndeks tarafından değerlendirilen 180 ülkenin üçte ikisi) endeks anketine yanıt verenlerin çoğu, ülkelerindeki siyasi aktörlerin sıklıkla veya sistematik olarak büyük dezenformasyon veya propaganda kampanyalarına karıştığını bildirdi.
Doğru ile yanlış, gerçek ile yapay, gerçek ile yapay arasındaki fark bulanıklaştırılıyor, bilgi edinme hakkı tehlikeye atılıyor. İçeriği kurcalamaya yönelik benzeri görülmemiş yetenek, kaliteli gazeteciliği somutlaştıranların altını oymak ve gazeteciliğin kendisini zayıflatmak için kullanılıyor.
Yapay zekânın yarattığı hasar
Yapay zekanın olağanüstü gelişimi, zaten Web 2.0 tarafından altı oyulmuş olan medya dünyasında daha fazla hasara yol açıyor. Bu arada, Twitter’ın sahibi Elon Musk, platformların gazetecilik için bataklık olduğunu göstererek, bilgiye keyfi, ödemeye dayalı bir yaklaşımı en uç noktaya kadar zorluyor.
RSF’nin ortak kurduğu bir proje olan Forbidden Stories konsorsiyumu tarafından yürütülen bir soruşturmanın da gösterdiği gibi, dezenformasyon endüstrisi manipülatif içeriği büyük ölçekte yayıyor. Ve şimdi yapay zeka, içeriği sindiriyor ve kesinlik ve güvenilirlik ilkelerini hiçe sayan sentezler biçiminde ortaya çıkıyor.
Doğal dil taleplerine yanıt olarak çok yüksek çözünürlüklü görüntüler üreten bir yapay zekâ programı olan Midjourney’in beşinci versiyonu, sosyal medyayı giderek daha inandırıcı ve tespit edilemez sahte “fotoğraflar” ile besliyor.
Propaganda savaşı
2023 Endeksi’nde dokuz sıra daha gerileyen Rusya’nın (164.) propagandasını artırması için durum elverişli oldu. Rekor bir sürede Moskova, Kremlin’in mesajını Ukrayna’nın güneyindeki işgal altındaki topraklarda yaymaya adanmış yeni bir medya cephaneliği kurarken, yasaklanan, bloke edilen ve/veya ilan edilen kalan son bağımsız Rus medya kuruluşlarına her zamankinden daha sıkı baskı uyguluyor. “Yabancı ajanlar” Rusya’nın Ukrayna’daki savaş suçları (79.), bu ülkenin güvenlik açısından Endeksin en kötü puanlarından birini almasına yardımcı oldu.
Yükselir ve düşer
ABD (45.) üç sıra geriledi. Index anketine ABD’li yanıt verenler, Biden yönetiminin çabalarına rağmen gazetecilerin ortamı (özellikle yerel düzeydeki yasal çerçeve ve yaygın şiddet) konusunda olumsuzdu. İki gazetecinin öldürülmesi ülkenin sıralamasını olumsuz etkiledi.
Brezilya (92.), başkanlık dönemine gazetecilere karşı aşırı düşmanlıkla damgasını vuran Jair Bolsonaro’nun ayrılması sonucunda 18 sıra yükseldi.ve bir gelişmenin habercisi olan Lula da Silva’nın seçilmesi. Asya’da hükümetlerdeki değişiklikler medya ortamını da iyileştirdi ve Endeks’te Avustralya’nınki (12’lik artışla 27’nci) ve Malezya’nınki (40’lık artışla 73’üncülük) gibi önemli artışlara neden oldu.
Durum diğer üç ülkede “sorunlu” dan “çok kötü”ye gitti: Tacikistan (1 düşüşle 153. sırada), Hindistan (11 düşüşle 161. sırada) ve Türkiye (16 düşüşle 165. sırada). Hindistan’da Başbakan Modi’ye yakın oligarkların medyayı devralması çoğulculuğu tehlikeye atarken, Türkiye’de Erdoğan yönetimi 14 Mayıs’ta yapılması planlanan seçimler öncesinde gazetecilere yönelik zulmünü artırdı. İran’da (177.), genç öğrenci Mahsa Emini’nin polis nezaretinde ölümünün tetiklediği protestolara yönelik sert baskı, ülkenin “sosyal bağlamı” ve “yargı ortamı” puanlarını daha da düşürdü.
2023 Endeksi’nin en büyük düşüşlerinden bazıları Afrika’da yaşandı. Yakın zamana kadar bölgesel bir model olan Senegal (104.), her şeyden önce iki gazeteciye, Pape Alé Niang ve Pape Ndiaye’ye yöneltilen suçlamalar ve medya personelinin güvenliğindeki keskin düşüş nedeniyle 31 sıra geriledi. Mağrip’te Tunus (121.), Başkan Kays Said’in artan otoriterliği ve medya eleştirilerine tahammül edememesi sonucunda 27 sıra geriledi.
Latin Amerika’da, Peru’da (110.), gazetecileri ısrarlı siyasi istikrarsızlığın bedelini ağır ödediği ve önde gelen politikacılara yakın oldukları için tacize uğradığı, saldırıya uğradığı ve karalandığı için 33 sıra geriledi. Haiti’nin düşüşü (29 düşüşle 99’uncu sırada) da esas olarak güvenlik ortamındaki devam eden düşüşten kaynaklanıyor.
Bölgeye göre Endeks
Avrupa, özellikle Avrupa Birliği, dünyanın gazetecilerin çalışmasının en kolay olduğu bölgesi ama orada bile durum karışık. Gazetecilere karşı rekor sayıda şiddet vakası ve tutuklamanın kaydedildiği Almanya (21.), beş sıra geriledi. 2022’nin basın özgürlüğü açısından nispeten sakin geçtiği Polonya (57.) dokuz sıra yükselirken, Fransa (24.) iki sıra yükseldi. Gazetecilerin istihbarat servisleri ve güçlü casus yazılımlar tarafından gözetlendiği Yunanistan (107.), AB’nin en alt sıralarında yer almaya devam ediyor.
Avrupa-Orta Asya bölgesel skoru da Orta Asya’nın kötü sonuçlarından büyük ölçüde etkileniyor. Ülkelerinin birçoğu –Kırgızistan (50 düşüşle 122. sırada), Kazakistan (12 düşüşle 134. sırada) ve Özbekistan (4 düşüşle 137. sırada) – medyaya yönelik saldırıların sayısındaki artış nedeniyle düştü. Son olarak, giden cumhurbaşkanının oğlu Serdar Berdimuhamedov’un Mart 2022’de cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından sansür ve gözetimin yeniden hızlandığı Türkmenistan (176.), halen Endeksin son beş ülkesinden biri.
Amerika’nın artık basın özgürlüğü haritasında yeşile boyanmış bir ülkesi yok. Kosta Rika (15 düşüşle 23. sırada) bölgede “iyi” olarak sınıflandırılan bir duruma sahip olan son ülkeydi, ancak siyasi puanındaki keskin düşüş (15.68 puan düşüş) nedeniyle beş sıralık bir düşüşün ardından sınıflandırması değişti. , ve şu anda Kanada’dan daha düşük sırada(15. sırada 4’e yükseldi). Meksika (128.) bu yıl bir sıra daha düştü ve şimdi dünyanın en çok kaybolan gazetecisine sahip (son 20 yılda 28). Sansürün tekrar artırıldığı ve basının hâlâ devlet tekelinde olduğu Küba (172.), 2022’de olduğu gibi bölgenin en alt sıralarında yer almaya devam ediyor.
Afrika, 35 sıra yükselen Botswana (65.) gibi birkaç önemli artış görmüş olsa bile, bu kıtada genel olarak gazetecilik daha zor hale geldi ve durum artık kıtanın yaklaşık %40’ında “kötü” olarak sınıflandırılıyor. Ülkeler (2022’de yüzde 33’e karşı). Bunlar arasında uluslararası yayıncıların yerel yeniden iletiminin yasaklandığı ve gazetecilerin sınır dışı edildiği Burkina Faso (58.) ve genel olarak ” habersiz bölge ” olma sürecinde olan Sahel yer alıyor. Kamerun’daki Martinez Zongo (138.) dahil olmak üzere Afrika’da çok sayıda gazeteci öldürüldü. Eritre’de (174.), medya Başkan Issaias Afwerki’de kaldı’nin despotik tutuşu.
Asya -Pasifik, gazeteciler için dünyanın en kötü rejimlerinden bazılarına sahip olmaya devam ediyor. Şubat 2021’deki askeri darbeden bu yana dünyanın en büyük ikinci gazeteci hapishanesi olan Myanmar (173.) ve gazeteciler için ortamın kötüleşmeye devam ettiği ve kadın gazetecilerin kelimenin tam anlamıyla kamusal yaşamdan silindiği Afganistan (152.) hala kuyrukta.
Bölgesel sıralamada son sırada yer alan Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA), ülkelerinin yarısından fazlasında “çok kötü” olarak sınıflandırılan bir durumla gazeteciler için dünyanın en tehlikeli bölgesi olmaya devam ediyor. Suriye (175.), Yemen (168.) ve Irak (167.) dahil olmak üzere bazı ülkelerin puanlarının çok düşük olması, özellikle kayıp veya rehin tutulan çok sayıda gazeteciden kaynaklanıyor. Filistin (156.) 14 sıra yükselmesine rağmen, 2022’de iki gazetecinin daha öldürülmesinin ardından güvenlik göstergesi çok düşük. Suudi Arabistan Endeksin alt kısmına yakın bir yerini korudu. Mağrip’te medya sahibi İhsan El Kad’nın tutuklanması, iki sıra gerileyen ve durumun “kötü” olarak sınıflandırılmaya devam ettiği Cezayir’de (136.) büyüyen otoriterliği doğruladı.
