Yüksek enflasyon dönemlerinde fiyat seviyelerinin sürekli yükselişi ile birlikte şirketlerin satış fiyatları da, satış hasılatları da doğal olarak tırmanışa geçer.
Normal olmayan bu durumu önce anlaşılır hale getirmek lazımdır. Bunun için; Resmî enflasyonun yüzde 80 olduğu bir ortamda satış hasılatını yüzde 60 artırmış olan bir işletme esasında küçülmüş olduğunu kaydi olarak görmelidir. Yani satış gelirlerindeki artışın ne kadarının gerçek artış olup olmadığının mutlaka belirlenmesi gerekir. Enflasyon dönemlerinde sadece gelirler olması gerekenden fazla görüntü vermez. Giderler de tam tersine olması gerekenden daha düşük tutarlarda gelir tablosuna yansır. Örneğin piyasada satılan bir malın yerine yenisi alınana kadar büyük ihtimalle fiyatı artar. Bu arada önceden alınan hammaddenin değeri mali tabloda olduğundan düşük görünür. İşte fiktif (hayali) kârlar ve yanıltan mali tablolar da enflasyon dönemlerinde bu şekilde oluşur.
Dolayısıyla yüksek enflasyon dönemlerinde mali tablolar üzerindeki enflasyonun etkileri birtakım düzeltmelerle giderilmezse, ilgili kişi ve kurumlar şirketlere ait doğru ve güvenilir bilgiye ulaşamazlar. Üstelik bu sene olduğu gibi gittikçe tırmanan enflasyon oranı finansal tabloları daha da fazla gerçeklikten uzaklaştırır. Neticede bu olumsuz etkilerden korunabilmek için ‘enflasyon muhasebesi / düzeltmesi’ önemli bir ihtiyaç olarak öne çıkar.
2000’li yılların başında uygulanan ve daha sonra terkedilen enflasyon muhasebesinin, mevcut vergi ve diğer mevzuata göre uygulanan muhasebeye paralel olarak uygulanmasında bir engel bulunmamaktadır (Dr. Ozan Bingöl).
Ancak unutulmamalıdır ki; bu şekilde enflasyon düzeltmesi ile ortaya çıkacak mali tablolar vergi yükümlülüğü açısından kullanılamaz. Örneğin bankadan kredi talebinde bulunurken de kabul edilmez.
Peki ne faydası olur?
İşletmenin gerçek durumunun çizildiği resim önünüze gelir. En önemli faydası budur. Bazı şirketlerin dönem sonu sunumlarındaki ciro ve kâr artışlarının ne kadarının gerçek olduğunu gösterir. Olası reel sermaye kaybı konusunda da bilgilendirir.
Bu önemli katkılara rağmen şirketlerimizin bu konuya yeterince ilgi göstermemesi; şaşırtıcı olduğu kadar bu yazının da kaleme alınma nedenidir.
Oysa gerçek durum zamanında bilinse ve tedbir alınsa daha uygun olmaz mı?
Ülkemizde enflasyon muhasebesinin resmi uygulaması finansal kuruluşlar için BDDK kapsamında 2001-2004, SPK mevzuatına tabi şirketlerde 2003-2004 yıllarında uygulama imkânı buldu. Vergi Usul Kanunu kapsamında ise yalnızca 2004 yılında uygulandı.
Tam 17 yıl aradan sonra ise Aralık 2021 itibariyle enflasyon düzeltmesi şartları gerçekleştiği için gündeme geldi ama kamuoyunda erteleneceği yönünde güçlü bir beklenti oluştu. Nitekim 29.01.2022 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 7352 sayılı Kanun ile 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na (VUK) eklenen Geçici 33. madde uyarınca enflasyon düzeltmesi uygulaması 2023 yılı sonuna kadar ertelendi.
Şimdi buraya dikkat!
Türkiye’de Uluslararası Muhasebe Sandardı (UMS) 29 esas alınarak 1990’lar boyunca yurtdışı ortaklığı veya ilişkileri olan veya gerçek durumlarını görmek isteyen büyük şirketler tarafından normal muhasebe sistemine ek olarak kullanıldı. Bugün de uluslararası şirketler Türkiye’deki ortaklık ve iştiraklerini konsolide ederken, enflasyon muhasebesine göre uyarlayarak konsolide finansal tablolara yansıtıyorlar (Dr. Ozan Bingöl).
Görüldüğü gibi enflasyon muhasebesi sonuçları itibariyle önce vergi mevzuatı açısından kamu kurumlarını ilgilendiriyor. Ama daha da önemlisi şirketlerin kendi sağlıkları açısından ihtiyaç duyuluyor.
Bir de enflasyon muhasebesini gerçeği görmek için değil de vergi avantajı sağlayacak bir araç olarak görenler var. Oysa buradan her işletme için bilanço yapısına göre benzer sonuçlar çıkmayabilir. Yani avantaj garantisi de yok…
Mali tabloların gerçeği yansıtmaması; firma yöneticilerini, ortakları, kamu kurumlarını ve bütün ilgilileri yanıltabilir. Nitekim finansal tablolarını görebildiğimiz bazı şirketlerdeki manzara; fiktif kârların yöneticileri rehavete sokabildiğidir. Tedbir alınması gereken dönemde bayram havası yaşanmasından daha önemli bir kayıp olabilir mi?
Sonuç olarak; yüksek enflasyon ortamında mali tablolar anlamını yitirmekte ve gerçeği tam yansıtmamaktadır. Çünkü bu dönemlerde tarihi değerler üzerinden muhasebeleştirilen sabit kıymetlerin rakamsal değerlerine dayanılarak ayrılan amortismanlar çok düşük kalmakta ve buna bağlı olarak da kâr olduğundan yüksek çıkmaktadır. Enflasyon muhasebesi devreye girince ise geçmiş maliyetlerle değerlendirilmiş olan işletme varlıkları ve borçları üzerindeki fiyat değişmelerinin etkisini görebilmek mümkün olabiliyor. Yani enflasyon muhasebesi (düzeltmesi), enflasyonun mali tablolar üzerindeki olumsuz etkisini gidermeye yönelik bir teknik olarak öne çıkıyor ve artık zorunlu olduğu inkâr edilemiyor. Kaldı ki yabancı şirketlerin konuya gösterdikleri hassasiyetin derecesi de çok açık izleniyor.
