Safa Tekeli / Ajans Bizim – Türkiye’de kadınlar, 88 yıl önce 5 Aralık 1934’te kavuştukları, genel seçimlere katılma, milletvekili seçme ve seçilme hakkından sonra, 8 Şubat 1935’te yapılan ilk genel seçimde Büyük Millet Meclisi’ndeki yerlerini aldılar. Bu seçimde 18 kadın, Meclis’e girmeyi başardı.
İlk kadın milletvekilleri arasında köy muhtarı, çiftçi, üniversite mezunları, Amerikan koleji mezunları, yurt dışında okuyanlar bulunuyordu. Eğitimcilerin çoğunlukta olduğu kadın milletvekillerinden, avukatlık, gazetecilik ve doktorluk yapanları da vardı. 14’ü yabancı dil bilen kadın vekillerden 9’u birkaç dönem daha milletvekili olarak Meclis’te görev yaptı.
Türk parlamento tarihinde kadın vekiller
Seçildikleri illerin alfabetik sırasıyla kadın milletvekillerinin profilleri ve öyküleri şöyle:
Afyonkarahisar Milletvekili Emine Mebrure Gönenç, 1900’de İstanbul’da doğdu. Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’ni 1919’da bitirir ve öğretmenlik yapar. 1930’da Adana, sonraki seçimde Mersin belediye meclisi üyeliklerine seçilir. İki dönem daha milletvekilliği yapar. Türkiye’ye körler alfabesinin getirilmesini sağlar. Danışma Meclisi üyesi ve 17. Dönem Ankara Milletvekili ve TBMM Başkanvekili Halil İbrahim Karal’ın kayınvalidesi olan Gönenç, 6 Aralık 1981’de Ankara’da öldü.
Atatürk’e ayran sunmuştu
Ankara Milletvekili (Hatı) Satı Çırpan (Oğlu), Kazan köyünde dünyaya geldi. Eşi İbrahim Efendi’nin Balkan ve Kurtuluş savaşlarında yaralanması üzerine, evin geçimini üstlenir. 1928’de açılan Millet Mekteplerinde okuma yazma öğrendikten sonra, 1934’te babasından sonra köyüne muhtar seçilir. Atatürk’ün Kızılcahamam’a geleceğini öğrenen “Satı Kadın”, geleneğe uyarak, güğümden önce kendisine doldurduğu bir tas ayran içip, sonra başka bir tasla Atatürk’e “Paşam ayranımız temizdir” diyerek ikramda bulunur. Atatürk tarafından buldurularak, aday gösterilen Satı Hanım, seçildikten sonra 12 atlı ile Ankara’ya gider. Atatürk’ün adını “Hatı” olarak değiştirdiği Satı Hanım, 19 Mart 1956’da Ankara’da vefat etti.
Antalya Milletvekili Türkan Baştuğ (Örs), 1900’de İstanbul’da doğdu. Öğretmenlik yapan Baştuğ, Meclis’e girdikten sonra encümen üyeliklerinde görev alır. Bir dönem daha milletvekili seçilen Baştuğ, 27 Eylül 1975’te İstanbul’da öldü.
Balıkesir Milletvekili (Ayşe) Sabiha Gökçül (Erbay), 1900 yılında Bergama’da doğdu. 1919’da Yüksek Kız Öğretmen Okulunu bitiren Gökçül, daha sonra öğretmenlik ve yöneticilik yapar. İki dönem daha milletvekili seçilen Gökçül, 31 Ağustos 1998’de İstanbul’da öldü.
Bursa Milletvekili (Ayşe) Şekibe İnsel, 1886’da İstanbul’da doğdu. İnegöl’de tarımla uğraşan İnsel, politik yaşamını devam ettirmedi ve 29 Mart 1970’te öldü.
Çankırı Milletvekili Hatice Özgener, 1865 Selanik doğumlu. İnas Rüştiyesi’ni (Kızlar Ortaokulu) bitirdikten sonra öğretmenlik ve yöneticilik yaptı. Özgener, 21 Şubat 1940’ta öldü.
Diyarbakır Milletvekili (Hafize) Huriye Baha Öniz, 1887’de İstanbul’da doğdu. Londra Üniversitesi Kadın Bölümü Bedford Koleji’nde pedagoji eğitimi gördü. Öğretmenlik ve yöneticilik yaptı. “Köprüaltı Çocukları” adlı bir kitap yazan Öniz, 2 Kasım 1950’de öldü.
Edirne Milletvekili Fatma (Şakir) Memik, 1903’te Safranbolu’nun Akviran köyünde dünyaya geldi. 1929’da İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni birincilikle bitirdi. Atatürk tarafından milletvekilliğine önerileceğini aklından geçirmediğini anlatan Fatma Memik, iki dönem daha milletvekilliği yaptı. Memik, 1991’de vefat etti.
Sultanahmet hatiplerinden
Erzurum Milletvekili Nakiye Elgün, 1882’de İstanbul’da doğdu. 1901’de İstanbul Kız Muallim Mektebi’ni bitiren ve eğitimcilik yapan Elgün, işgal üzerine Sultanahmet’te yapılan mitingin hatiplerindendi. İki dönem daha milletvekili seçilen Elgün, 23 Mart 1954’te öldü.
İstanbul Milletvekili Fakihe Öymen, 1900’de İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi’nden mezun oldu. Atatürk’ün himayesinde kurulan Türk Maarif Cemiyeti Bursa Kız Lisesi’nde müdirelik yaptı. Üç dönem daha milletvekili seçilen Öymen, 6 Nisan 1963’te yaşama gözlerini yumdu.
Gazeteci kızı
İzmir Milletvekili Benal Nevzat (İştar) Arıman, İzmir’de 1903 yılında dünyaya geldi. Babası muhalif gazeteci Tevfik Nevzat, Adana Cezaevi’nde öldü. Benal Nevzat, Fransa’da amcasının yanında Sorbonne Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ni bitirdi. Gazetelerde yazılar kaleme aldı; roman, öykü, makale ve şiirler yazdı. Üç dönem daha milletvekili seçilen Nevzat, 21 Temmuz 1990’da öldü.
Kayseri Milletvekili Ferruh (Ferruha) Güpgüp, 1889’da aynı ilde doğdu. Babası bestekâr Ahmet Mithat Bey’di. İlkokuldan sonra özel eğitim gördü. Kurtuluş Savaşı sırasında cepheye giyim eşyası sağlamak için çalıştı. Güpgüp, 18 Nisan 1951’de öldü.
Konya Milletvekili Bahire Bediz Morova (Aydilek), 1897’de Bosna’da doğdu. Öğrenimini Bolu’da tamamladıktan sonra, aynı ilde öğretmenlik yaptı.
Malatya Milletvekili Mihri (İffet) Pektaş, 1895’te Bursa’da doğdu. Amerikan Kız Koleji’ni bitirdikten sonra bu okulda öğretmenlik yaptı. İki dönem daha milletvekili seçilen Pektaş, 4 Temmuz 1979’da öldü.
Samsun Milletvekili (Ayşe) Meliha Ulaş (Ekeman), 1901’de Sinop’ta doğdu. 1917 yılında İstanbul Üniversitesi’nden mezun oldu. Öğretmenlik yaptı. 17 Temmuz 1941’de vefat etti.
Seyhan Milletvekili Esma Nayman, İstanbul’da 1889’da dünyaya geldi. Üç dil bilen Nayman, öğretmenlik yaptı. Adanalı Avukat Zihni Bey ile evlendikten sonra, Seyhan’dan milletvekili seçildi. 1946’da Anadolu Ajansı’nda Fransızca, İngilizce mütercimliği yapan Ayman, Milletlerarası Kadınlar Konseyi Üyesi, Türk Kadınlar Konseyi Genel Sekreterliği (1959) yaptı. 7 Aralık 1967’de vefat etti.
Sivas Milletvekili (Hatice) Sabiha Görkey, 1888’de İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi’nde okudu. Öğretmenlik yaptı. 22 Kasım 1963’te öldü.
Trabzon Milletvekili Ayşe Seniha Hızal, 1897’de Adapazarı’nda doğdu. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’ni bitirdi. Öğretmenlik ve yöneticilik yaptı. 22 Haziran 1985’te öldü.
