Agflasyon, bir ekonomideki gıda fiyatlarının diğer mal ve hizmetlerin fiyatlarından daha fazla artması ile ortaya çıkar. Nitekim uzunca bir zamandır yaşamakta olduğumuz tam da budur. Kelimenin oluşumu, tarım (agro) ve enflasyon kelimelerinin birleşimiyle ortaya çıkmıştır. İlk olarak 2007 yılında Merrill Lynch ve 2008 başlarında Goldman Sachs tarafından kullanılmıştır.
Önce, “dünyada da enflasyon yükseliyor” sözünün ülkemiz gerçeğiyle kıyaslanamayacak bir ifade olduğunu kenara not ederek başlayalım. Zira 6-7 ülkenin enflasyonunu üst üste koyuyoruz, yine de bizimkine ulaşamıyor. Kaldı ki bu yazıda enflasyondan daha beteri olan agflasyonu ele alıyoruz. Çünkü insan yemeden içmeden yaşayamaz. Yani sonuçları itibariyle ayrıcalığı var…
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), küresel gıda fiyatlarının Aralık 2021’de aylık bazda yüzde 0,9 düşmesine karşılık, bir önceki yıla göre yüzde 23,1 artış gösterdiğini duyurdu. Türkiye’de ise resmi enflasyona göre bile Aralık ayında gıda fiyatları aylık yüzde 15,99, yıllık ise yüzde 43,80 artış göstermişti. Yani önemli tehdit; gelir dağılımını da, servet dağılımını da bozan agflasyon tırmanışının sürmesidir. Zira bizim gibi gelişmekte olan ülkeler için gıda güvenliğinin tehlikeye girmesinden daha büyük bir sorun olamaz. Yüksek enflasyona rağmen, orta ve alt gelir grubunun harcamaları içindeki gıda payının sürekli yükselerek yüzde 50 seviyesini geçmiş olması, TÜİK sepetinde ise yüzde 25,94 seviyesinde kalması, bu gelir grubunun yaşadığı enflasyonu açıklanandan daha yüksek hale getirmektedir. Yani agflasyon zaten tek başına önemli bir problem iken, gelir artışına referans teşkil eden TÜFE’yi de dar gelirlinin gerçeğinden uzaklaştırmakta ve yoksullaşma da böyle gerçekleşmektedir.
Şöyle ki;
TÜFE 2021 Aralık ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 36,08 artış göstermişken; gıda ve alkolsüz içecekler ana grubunda yıllık artış oranı yüzde 43,80 olarak gerçekleşmiştir. İşte enflasyonun 8 puan üzerinde seyreden bu oran dar gelirlinin sorunu olan agflasyondur.
Aralık ayında aylık değişim oranı yüzde 13,58 çıkan TÜFE ise dünyada bizi yalnız bırakan bir başka göstergedir. İşte yüksek bulunan yüzde 7’lik ABD yıllık enflasyonunun bile tam 2 katı kadar çıkan aylık enflasyonumuz budur!
Neyin neyle kıyaslandığının iyi görülmesi için altını çiziyorum. Hâlâ bu konuyla boşa zaman geçirmek bize özel hastalığın teşhisini de tedavisini de geciktiriyor.
Enflasyonun hız kestiğinden, hatta düşeceğinden bahsediliyor. Oysa görüldüğü üzere agflasyon tsunami olarak geliyor. Maliyet enflasyonunu da artıran hatalı tarım politikaları ve iklim şartlarından kaynaklı arz kıtlığına dayalı fiyat artışları sorunu büyütüyor ve kalıcı hale getiriyor. Enerji ve gübre fiyatlarındaki anormal artışlar da cabası…
Bu kadarla kalsa iyi!
Ekonomik büyümeyi teşvik etmek üzere talebi canlandıran (talep enflasyonunu artıran), genişletici para ve maliye politikalarımız da nedenler arasında sayılabilir. Oysa enflasyondan şikâyet eden bütün küresel ekonomiler bunun tam tersini yaparak sıkı para politikası uyguluyorlar. ABD Merkez Bankası 2022 yılında dört faiz artırımı için yeşil ışık yaktı. Zira iktisat bilimi bunu öneriyor.
Böyle giderse gıda enflasyonu arttıkça genel alım gücünde yaşanacak belirgin düşüş gıda ve kira dışındaki harcamalara kaynak bırakmayacaktır. Uzun vadede gıda dışı sektörlere muhtemel yansımalarını da bir başka yazıda ele alabiliriz.
Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Başkanı Şemsi Bayraktar, tarım sektörünün 2021 yılını değerlendirdi. Uzun ve detaylı açıklamalar içinden konumuz ile bağlantılı olan bölümleri takdim ediyorum.
Başkan diyor ki;
“2021 yılı toplam bitkisel üretim, bir önceki yıla göre yüzde 6,1 azalarak, 126 milyon tondan 118,4 milyon tona geriledi. Hayvansal üretimde ise Ocak-Ekim döneminde yumurta üretimi yüzde 2,3 azalırken, tavuk eti ve sanayiye aktarılan süt miktarı yüzde 2,1 oranında arttı.”
Nüfusumuzun yılda yüzde 1 civarında arttığını da dikkate alırsak arz eksiğini daha doğru değerlendirebiliriz.
Başkan devam ediyor;
“Tarladan markete 5-6 kata varan fiyat artışları görülmektedir. Çiftçiler maliyetine, hatta maliyetin altında ürününü elden çıkarırken, tüketiciler de makul fiyatlarla ürün tüketemiyorlar.
2021 yılı bütçesinde tarım sektörüne tarımsal destekler için bir önceki yıla göre yüzde 4,7’lik artışla 22 milyar 966 milyon lira kaynak ayrıldı. 2022 yılı destek bütçesi ise 25 milyar 834 milyon lira olarak planlandı. Her ne kadar destek bütçesinde artış yapılmış olsa da sadece gübrede yüzde 400’leri aşan fahiş artışlar dikkate alındığında belirlenen bu rakamın yetersiz olduğu görülüyor. Destek bütçesinin Tarım Kanunu’nda belirtildiği gibi Gayrisafi Milli Hasıla’nın en az yüzde 1’i oranında olması gerekirken, bu oran yüzde 0,35 düzeylerinde kaldı. Çiftçimiz gübre ve mazottaki yüksek artışlar sebebiyle sonbahar ve kış ekimini yapamadı. Ekim yapanlar ise gübreyi yetersiz kullandı veya hiç kullanamadı. Yılbaşında yapılan yeni zamlar girdi maliyetlerini daha da artıracak, girdi kullanımını daha da azaltacaktır. Yeni elektrik fiyatlarıyla sulama da yapılamayacaktır. Sadece sulamadan dolayı çiftçimizin elektrik harcamaları 2 kat arttı. Bu maliyetleri karşılayamayan üreticilerimiz üretimden vazgeçecek, fiyatlar yükselecek, hem çiftçilerimiz hem tüketicilerimiz zarar görecek, gıdaya ulaşım da zorlaşacaktır. Zaten sıkıntı içinde olan hayvancılık sektörü, yem fiyatlarındaki artış, çiğ süt ve karkas fiyatlarının yetersizliği sonucu daha zor günler yaşayacaktır. Sektör yeni bir kriz ile karşı karşıyadır.”
Sektörün içinden gelen bu sese kulak verdikten sonra başka söze gerek kalmasa da bir ilave de ben yapayım. Büyük gıda perakendecilerine kesilen yüksek cezaların tüketici tarafından ödeneceği gerçeğinden hareketle, bunun da gıda enflasyonuna katkısı hesap dışı kalmamalıdır.
Sonuç olarak; elektriğe ve doğal gaza gelen son yüksek zamlar, zaten yüksek olan üretici fiyatlarının (ÜFE yüzde 79,89) tüketici fiyatlarına (TÜFE yüzde 36,08) yansımasıyla agflasyonu ve enflasyonu daha da yükseltecektir. Dilek ve temenni kıvamında enflasyon tahmini yapanlara, biraz da matematiği ve istatistiği kullanarak daha gerçekçi sonuçlara ulaşmalarını tavsiye ederim. Yoksa bu şekilde dezenflasyon (enflasyon oranının zaman içinde azalması) sürecine girilmesi hayali, o kadar da kısa süre içinde gerçekleşemeyecektir!
