Yazı dizimizin bu bölümünde; satınalma gücü açısından bizimle farkı açan gelişmiş ülkelere ara vererek, mesafe olarak daha yakınımızda yer alan ülkelerdeki duruma da bakmaya karar verdim.
Üzülerek söylemeliyim ki; 35 sene önce bizimle hiçbir şekilde kıyaslanamayacak olan Romanya’nın da ‘tüketici satınalma gücü’ bugün için bizden yüksektir. Ayrıntılara geçmeden evvel nereden nereye geldiklerine bakarsak durumu daha kolay anlaşılır kılabiliriz.
Tarihsel olarak Çavuşesku iktidarının son bulduğu 1989 yılı öncesi ile sonrasını ikiye bölmek gerekir. Bu tarihten önceki seyahatlerimizde ne alışveriş yapılabilecek market, ne de herhangi bir rafta yeterli ürün çeşidi bulmak kolay değildi. Düşük kalitede patates, soğan, elma gibi tarım ürünleri ile un, şeker ve ev yapımı konserveler dışında başka bir şeye ulaşmak hayli zordu. Tarım üretimi vardı ama dış satıma yönelik olduğundan halk kendi elleriyle ürettiklerinden mahrum bırakılmıştı.
1989’dan itibaren ilk 10 yıl eski bir sanayi alt yapısı ve ekonomik istikrarsızlık dönemini kapsar. Ancak 2000’den itibaren Romanya ekonomisi yüksek büyüme, düşük işsizlik ve düşen enflasyon ile tatminkâr bir ekonomik istikrara kavuştu.
Henüz 1995 yılında kurulan Mega Image, bugün 468 şubesi ile Romanya’nın ilk ve en büyük ulusal süpermarket zinciri oldu.
1999 yılında Romanya’nın ilk AVM’si olan Buchuresti Mall, Türk yatırımcı Fiba Grup tarafından açıldı. İkinci AVM’de (Plaza Romania) yine Fiba Grup tarafından 2004 yılında hizmete sokuldu. İki AVM içinde de büyük süpermarket olarak Gima yer aldı. Gıda dışı kategorilerdeki Türk markaları da buna paralel şekilde hızla çoğalmaya başladılar.
Yani Romanya perakende sektörü Türk rüzgârı ile büyük ivme kazandı. Gimrom Holding ilk Genel Müdürü değerli arkadaşım Gökhan Ürkmez’in, 2007 yılında AB’ye katılımı gerçekleşen Romanya’nın perakende sektör gelişimine yaptığı katkıların yakın tanığıyım. Ülkenin yerel perakendecilerine rehber olmuşlardır.
Bugün Avrupa’nın birçok tanınmış perakende zincirinin faaliyet gösterdiği Romanya, Türkiye’ye yılda 500-600 bin turist göndermektedir.
‘Nereden nereye’ kısmı eksik kalsaydı aşağıda anlatacaklarıma yeterli anlam yüklemek o kadar kolay olmayabilirdi.
17 Ağustos 2022 tarihinde eş zamanlı olarak çekilen ve birleştirilen YouTube videosu için Romanya’da Kaufland alışverişini yapan Rabia Cihan ve eşine, Türkiye’de Carrefoursa alışverişini yapan Ümit Demirtaş’a teşekkür ederim.
Şimdi aşağıdaki liste üzerinden kıyaslamamıza başlayalım…
• 11 kalemlik, temel ürünlerden oluşan küçük bir alışverişin Romanya tarafındaki toplamı 160,50 Ley, Türkiye tarafındaki toplamı 565,20 TL tuttu.
• 1 Rumen Leyi, 3,68 TL karşılığıdır. 1 Rumen Leyi, 0,20 euro karşılığıdır. 1 euro, 18,12 TL karşılığıdır.
• Romanya’da net asgari ücret 2.549 Ley (510 euro), Türkiye’de 5.500 TL (304 euro) dir. Romanya asgari ücreti 9.380 TL karşılığıdır.
• Bir Romanya vatandaşı aylık geliri ile bu alışverişi 1 ay içinde 16 defa tekrarlayabilirken, aynı alışverişi Türk vatandaşı 10 defa yapabilmektedir.
• Veya Romanya vatandaşı bu alışverişi gelirinin yüzde 6’sı ile yapabilirken Türk vatandaşı aynı alışverişi gelirinin yüzde 10’u ile yapabilmektedir.
• Listede görüleceği üzere euro bazında bizde daha pahalı çıkan ürünler bulunmaktadır. Ayçiçekyağı, un, şeker, tavuk kanat, yoğurt ve yumurta pahalı ürünlerdir. Birkaç hafta önceki “Yumurta üreticisinin bitmeyen şikâyeti” başlıklı yazımda, üretici birliklerinin devamlı ‘zarar ediyoruz’ şikayetleri ile artan fiyatlara haksız gerekçe oluşturduklarını belirtmiştim. İşte euro bazında bile fiyatımız yüzde 22 yukarıdadır. Girdilerin tamamı ithal olsa ne fark eder?
AB ülkesinde 2,90 euro olan 30’lu yumurta bizde 3,53 eurodur!
• Alışveriş tutarları euro bazında her iki tarafta da hemen hemen aynıdır. Romanya alışverişi 32,10 euro iken, Türkiye alışverişi 31,20 euro tutmuştur. Yani Türkiye yüzde 2,90 daha ucuz çıkmıştır. Ancak Romanya tüketicisinin euro bazında geliri yüzde 68 daha fazladır.
• Her iki ülke vatandaşının gelirini de harcamasını da 1 birim üzerinden ve kendi para cinsinden hesaplarsak; geliri 2.15 kat fazla olan ülkemiz vatandaşının harcaması 3.52 kat daha fazla çıkmıştır. Eğer her iki tarafın gelir ve fiyat düzeyleri benzerlik gösterseydi bizdeki alışverişin toplamı 565,20 TL yerine 345 TL çıkmalıydı. Veya 565,20 TL lik alışverişi yapan vatandaşımızın asgari ücreti 8.973 lirayı bulmalıydı.
Sonuç olarak; perakende sektörü son 25 yılda gelişmiş olan bu ülkenin (bizimki 65 yıl) bugün geldiği seviye ile sıkıntılı yılların ardından tüketici satınalma gücünde katettiği yol oldukça tatminkardır.
Bizler için ise tüketici açısından kıyas kabul etmediğimiz bir ülke ile aynı süre içinde aleyhimize değişen yukarıdaki sahne kendi adımıza düşündürücüdür.
En önemlisini sona bıraktım…
Kişi başına milli gelir 2002 yılında Türkiye’de 3.688 dolar iken, Romanya’da 1.825 dolar idi. Yani gelirimiz 2 katından fazlaydı…
2021 yılı sonuna geldiğimizde; Türkiye’nin kişi başı geliri 9.539 dolara, Romanya’nın kişi başı geliri 14.667 dolara ulaşmıştır. Son 20 yılda bizim gelirimiz 2,5 katına, onlarınki 8 katına çıkmıştır.
Neden böyle olmuş?
2007 yılında bizim kişi başı gelirimiz 9.735 dolar düzeyindeyken 14 yıl sonra o seviyenin de altına düşmüşüz. Ve Romanya kişi başı gelirini sürekli tırmandırırken biz gerilemişiz…
Değişen sadece bizim hanemize yazılan hayat pahalılığı da değildir. Romanya vatandaşının serbestçe dolaştığı Avrupa coğrafyasında, vize alırken karşımıza çıkarılan engellere ne demeli?
Afgan, Suriyeli, Pakistanlı kaçak göçmene gösterilen hoşgörü, vatandaşımıza sadece maddi yük getirmekle kalmamış, ülkemizi köprü olarak kullanan bu hareket sebebiyle itibarımızı da zedelemiştir. Ülkemizde kalanlara verilen ‘vatandaşlık’ oranı arttıkça, Avrupa ülkeleri de sapla samanı ayırma telaşına düşmüşlerdir. Vize sürecinin zorlaşması ve sürenin uzaması bundandır.
Yeni açıklanan ikinci çeyrekteki yüzde 7,6’lık büyüme ile (daha önceki büyüme rakamları da dahil) vatandaşın yoksullaşmasının eş zamanlı olarak nasıl gerçekleştiği de bundan sonraki yazımızın konusudur.
