Sami Oğuz / Ajans Bizim – Ayetullah Humeyni liderliğindeki kurulan yeni İran rejimini destekleyen bir grup genç radikal öğrenci, 4 Kasım 1979’da ABD’nin Tahran büyükelçiliğini basarak, içerdeki Amerikalı diplomatlardan bir kısmını 44 gün rehin tuttu. Baskıncıların daha sonraki hayatları merak konusu oldu.
4 Kasım 1979’da Ayetullah Humeyni liderliğindeki kurulan yeni İran rejimini destekleyen bir grup genç radikal öğrenci ABD’nin Tahran büyükelçiliğini basarak, içerdeki Amerikalı diplomatlardan bir kısmını rehin aldı.
42 yıl önceki tam 44 gün süren rehine eylemini yapanların bugün nerede oldukları ve neler yaptıkları merak konusu. İran ile ABD arasındaki bütün bağları koparıp atan ve bugüne kadar süren düşmanlığı başlatan eylemin doğru olup olmadığı da hala tartışılıyor.
Muhafazakar kanattan olsa da sözünü sakınmayan eski bir milletvekili olan Ali Motaterri, işgalin 42. Yıldönümü olan 4 Kasım’da attığı Tweette, işgalin “Sovyetler Birliği Büyükelçiliği ve İran Komünist Partisi Tude’nin çıkarlarına hizmet etmek için solcu grupların provokasyonları ile kışkırtılan gereksiz bir hareket” olduğunu savundu.
Eylemcilerin kaç kişi olduğu tam olarak bilinmiyor, ancak bugün çoğu siyaset sahnesinden uzakta veya İslam rejimine rejime toptan ya da kısmen muhalif olmuş durumdalar. Aradan geçen süre içinde aralarından birçok bakan ve askeri komutan çıkardılar. İkisi halen mevcut muhafazakar hükümette bakanlık yapıyor.
”Meryem Bacı”
Öğrenciler arasındaki az sayıda kız ve az sayıda İngilizce bilenlerden birisi olan Masume Ebtekar, rejim için reformcu muhaliflerden biri oldu. İngilizci bildiği için işgalcilerin uluslararası sözcülüğünü yapan Ebtekar, daha sonra siyaset yolunda yükselerek Muhammed Hatemi hükümetinde çevreden sorumlu cumhurbaşkanı yardımcısı oldu.
Eylemler sırasında rehinelerin “Meryem Bacı”sı olarak ün kazanan Ebtekar, bundan önceki Hasan Ruhani hükümetinde de kadın ve aileden sorumlu cumhurbaşkanı yardımcısı idi.
Geçen hata bazı milletvekillerinin “çevreyi koruyamadığı” gerekçesiyle hakkında mahkeme açılması isteğiyle bir Meclis’te bir önerge verdiği Ebtekar, başka bir büyükelçilik işgalcisi Muhammed Haşimi İsfahani ile evli. Halen İran istihbarat Bakanlığı’nda görevli olan İsfahani hakkında da yasadışı petrol satışı anlaşmaları yaptığı suçlamaları yapılmıştı.
İşgalin beyni
Büyükelçilik işgalini planladığı ve “işgalin beyni” olduğu belirtilen İbrahim Asgerzade, ilerleyen yıllarda önemli reformcu politikacılardan birisi haline geldi. İran lideri Ayetullah Ali Hamanei’nin ailesine yakınlığı ile bilinen Asgerzade, İran istihbaratına yakın Mashreghnews internet sitesine göre işgalin “Merkez Konseyi”nin başkanı idi.
Rehineden özür
Konseyin üyelerinden biri olan Abbas Abdi ise kısa süre sonra gruptan ayrıldı ve radikal Selam gazetesinin genel yayın yönetmenliğini üstlendi. 1990’larda reformcu grubun önde gelen teorisyenlerinden ve sözcülerinden olan Abdi, sonradan rehinelerden biri ile görüşen tek kişi oldu. Haberlere göre, Abdi, eski rehinesinden özür diledi.
Reformcular
Konsey liderlerinden olan Muhammed Rıza Hatemi ise eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi’nin kardeşi. Reformcuların iktidarda olduğu yıllarda Meclis Başkan Yardımcılığı yapan Rıza Hatemi şu sıralar ortalıkta görünmüyor.
İşgalcilerin ön saflarında olan Muhsin Eminzade ise sonradan dışişleri bakan yardımcısı oldu. Eski Cumhurbaşkanı Hatemi’yi destekleyen reformcu İslami İran Katılım Partisi’nin kurucusu olan ve istihbarat bakanlığı ile bağları olduğu belirtilen Eminzade, 2009’da cumhurbaşkanlığı seçimlerine karşı düzenlenen protestolardan sonra hapse atıldı ve şu anda hapisten çıkmış durumda.
Habibullah Bitaraf Hatemi hükümetinde Enerji Bakanı idi ve şu anda politikalarının çevreye verdiği zarar nedeniyle eleştiriliyor.
Hüseyin Kemali ise eski Cumhurbaşkanı Ali Ekber Haşimi Rafsancani’ye yakınlığı ile biliniyordu ve onun hükümetlerinde Çalışma Bakanlığı yaptı.
Askeriyeyi seçenler
İşgalci grubun Rıza Seyfullahi, Aziz Caferi ve Hüseyin Dehgan dahil bazı üyeleri orduya, Devrim Muhafızları’na ya da güvenlik kuvvetlerine katıldı.
Seyfullahi birkaç yıl Emniyet Genel Müdürlüğü yaptıktan sonra siyaset sahnesinden ayrıldı ve Devrim Muhafızları İstihbarat Örgütü’ne katıldı. Dehgan şu andaki hükümette İçişleri Bakanı ve Caferi birkaç yıl Devrim Muhafızları Baş Komutanlığı yaptı. Grup üyelerinden Alirıza Afşar Besiç komutanlığı yaparken Ekber Rafan Devrim Muhafızları hava kuvvetlerinin ilk komutanı idi. İşgalcilerden İzzetullah Zargami de Devrim Muhafızları’na katıldı. 1990’larda ise Kültür Bakanı Yardımcılığı yaptı, sonradan Devlet Televizyonu Başkanlığı yaptı. Zargam şu anda kültürel Miras ve Turizm Bakanı
İşgalci öğrencilerden bazıları ise 1980-88 arasındaki İran-Irak savaşı sırasında öldü.
Büyükelçilik işgalinin ABD ile yapılan anlaşmayla sona ermesinin ardından, işgalci öğrenciler 1985’e kadar “Casus Yuvası” adını verdikleri eski ABD Büyükelçiliği’nde sürekli toplantılar yaptılar. Elçilik işgali sırasında elde edilen gizli Amerikan belgelerini, İngilizce ve Farsça bir dizi kitap halinde yayınladılar.
Ancak 1985’de İstihbarat Bakanlığı belgelerin geri kalanına el koydu ve Farsça yayınlanmalarına son verdi. Aynı yıl, işgali başlattıklarında kendilerine “İmam’ın Hattını İzleyen Öğrenciler” adını veren grup, bu adla faaliyetlerine son verdi.
Büyükelçiliğin bir kısmı o tarihten sonra müze olarak kullanıma açılırken, büyük bölümü İran Devrim Muhafızları ordusunun kullanımına verildi.
