“Buraların yerlisi” bir Alman: Praetorius

DÜNE BAKMA DURAĞI

“8 kişilik ailemle ya açlıktan ölecek ya da doğalgaz borusunu ağzıma dayayacağım” yazmıştı bir mektubunda. Açtı, umutsuzdu…

Eşi yahudiydi; kendisi ise rejim karşıtı. Nazilerin karşı olduğu Paul Hindemith’in operasını sahneye koyacak kadar cesur bir müzisyendi. Naziler önce Berlin Devlet Operası ile sözleşmesini engellemiş sonra da işsiz ve aç bırakmışlardı onu. 55 yaşındaydı. Avrupa’da bir çok orkestra yönetmişti. İyi eğitimliydi ama kendisinin, sevdiklerinin yaşamından endişe ediyordu. Bir ara taksi şöförlüğü bile yaptı. Kim bilir belki operaya seyirci bile taşıdı o taksiyle…

Adı Ernest Praetorius’du…

Türkiye’nin Nazilerden kaçan Yahudi bilim adamlarına kapılarını açtığı günlerde Türkiye’de klasik müziğin yerleşmesi için neler yapılması gerektiğini raporlayan Hindemith, Adnan Saygun yerine Praetorius’u öneriyordu Türk yetkililere. “Yorulmak bilmeyen bir işçi” diyordu onun için Hindemith. 1935–1937 yılları arasında tam 4 kez Türkiye’ye geldi Prof. Dr. Paul Hindemith, Ankara’da bir devlet konservatuarının kurulması ve Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasının yenilenmesi için öneriler hazırladı. O’nun önerisi üzerine Ankara’ya gelen Praetorius, Türkiye’deki ilk konserini bir 29 Ekim günü yönetmişti. Bir oda orkestrasını yönetiyordu o gün. Sonraları Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın başına geçecek.

Hitler’e rağmen

Reisicumhur Atatürk’ün orkestrasını yönetecekti Almanya’dan kaçarcasına gelen, açlıktan ölmemek için şoförlük yapan bu müzisyen. Hem de Hitler’e rağmen…

9. Senfoni’nin Ankara’da ilk kez çalınacağı günlerde broşüre şunları yazmıştı;
“Bütün dünya böyle bir harp içinde çalkalanırken, bir memleketin barış ve kültür iradesini Fidelio ile 9. Senfoni’den daha tesirli bir vasıta ile anlatabilmesine imkân var mıdır? Temenni edelim ki, bütün insanların kardeş olacakları zaman, bizden artık uzak olmasın…”

11 yıl Ankara’da yaşadı

Barış içinde yaşadı Türkiye’de. 3 Nisan 1946 günü Hindemith, Ernest’in eşi Kâte’den bir mektup aldı. Diyordu ki mektupta : “Sevgili Şefimizin dört günlük ağır bir hastalık ve çokça acı sonrasında 27 Mart günü sabaha karşı 3.30’da öldüğünü sizlere haber vermek gibi üzücü bir görev düşüyor bana. Bütün şehir üzgündü, mezarına yüzlerce insan tarafından götürüldü”.

İnsanlık “Atom bombası” neymiş öğrenmiş, Avrupa’da taş taş üzerinde kalmamıştı. Türkiye ise güvenli bir liman olmuştu Praetorius ve arkadaşları için.

Öyle ki Praetorius’un eşi 1972 yılına dek Türkiye’de kaldı. Ankara’da yaşadı. Şimdi o da tıpkı eşi gibi “Ben artık buraların yerlisiyim” dediği Cebeci’de servilerle süslü o mezarlıkta yatıyor. Bir fotoğrafı ise Anıtkabir’de…