Enflasyon, harcama yapan her tüketicinin ödediği görünmez dolaylı vergidir.
Ancak fiyatlandırma yapısını bozan önemli bir grup bundan hiç etkilenmez.
İşte bunun için kaybedeni sürekli sabit gelirliler olan bu ortam; zengini daha zengin, fakiri daha fakir hale getiren sonuçlar üretir.
“En kötüsü geride kaldı” sözünde bu bakımdan bir gerçeklik payı yoktur.
Bırakınız siyasetçinin yüksek bulduğu asgari ücreti, ortalama kişi başı gelirde bile toplam 218 ülkenin yer aldığı listede; 2023 yılına ait 13.110 dolarlık kişi başı gelirimizle ilk 86 ülke arasında yer almıyoruz.
Dünya Bankası’nın 1 Temmuz 2024 tarihli güncellemesine göre;
• 1.145 dolar ve altında kişi başı geliri olan 26 ülke “düşük gelirli”,
• 1.146- 4.515 dolar arası kişi başı geliri olan 51 ülke “alt orta gelirli”,
• 4.516- 14.005 dolar arası kişi başı geliri olan 55 ülke “üst orta gelirli”,
• 14.005 dolar ve daha yüksek geliri olan 86 ülke “yüksek gelirli” sayılıyorlar.
Ülkemizde siyasetçi “enflasyon düşüşe geçti” sözünü ne zaman söyler?
Yaşanmış olan yaklaşık yüzde 80 yıllık enflasyonun ardından, yüzde 50’ye düşüş aşamasında. Oysa yaşam şartlarında hissedilir bir iyileşme olamaz.
Örneğin; 1. yıl sonunda 100 liralık ürün sepeti 180 lira olur, 2. yıl sonunda 180 liralık sepet 270 liraya çıkar. İki senelik dönem sonunda da birleşik fiyat artışı yüzde 170 olur. Yani hâlâ dünyanın en yüksek enflasyonuna sahip olarak hayat standardı düşmeye devam eder. Kaldı ki son yüzde 38’lik elektrik zammı, ÖTV kaynaklı akaryakıt zammı ve diğer vergilerdeki artışlar enflasyonist etkiyi artırmaya devam eder. Yani baz etkisi ile oluşan geçici düşüş bile kenarda kalır.
TÜİK’in çıkardığı enflasyona inanılmamasının sebebi; açıklamadığı bilgiler sebebiyle çıkan sonuçların kontrol edilememesidir. Ancak ekonomi yazarı Alaattin Aktaş, TÜİK’in son açıkladığı Nisan 2022 fiyatlarından hareketle, 100 kalem mal ve hizmetin sıralı enflasyon oranları yardımıyla Haziran 2024 ortalama fiyatlarını buldu ve bir tablo üzerinde gösterdi. Sarfedilen emek için kendisine teşekkür edilmelidir. Zira büyük merak konusu olan bir durumu aydınlığa kavuşturmuş oldu. Ve bu fiyatlara TÜİK Başkanı itiraz etmediği gibi aynı fiyatlar üzerinden açıklama yaptı.
Sayın Başkan herkes gibi beni de çok şaşırttı. Fiyatların, toplanan binlerce verinin ağırlıklı ortalamasından ortaya çıktığını ve bu karmaşık yapıyı açıklama zorluğundan bahsetti. Oysa kimse TÜİK’ten topladığı binlerce fiyatı açıklamasını istemiyordu. Sadece sepetteki 406 ürüne ait ortalama madde fiyatlarını görmek istiyordu. Biraz matematik bilgisi olan bir kişi o ortalama fiyatların hangi azami ve asgari fiyatlardan oluşan yelpazenin ortalaması olduğunu bilirdi. Ya da en düşük fiyat seviyesini bile temsil etmediğini kolayca anlardı. Nitekim ben aşağıdaki 5-6 kalem ürün için ortalama fiyat yerine piyasadaki en düşük fiyatları dikkate aldım. Elbette bu kadar basit bir çalışma yetersizdir ama şu anki ihtiyacımız, önümüze gelen şaşırtıcı fiyatların kıyaslanması olunca; en kısa yolu tercih ettim.
• TÜİK’in ekmek kg fiyatı Haziran 2024’te 35,26 TL gözüküyor. Fırın ekmeği 50TL’dir. Halkın yüzde 90’ı ‘Halk Ekmek’ müşterisi olmadığına göre ağırlıklı ortalama hatalıdır.
• TÜİK’in toz şeker kg fiyatı Haziran 2024’te 20,73 TL gözüküyor. Oysa market markalı en ucuz toz şeker fiyatı 32 TL olup, 42,50 TL’ye kadar fiyata rastlanabiliyor.
• TÜİK’in zeytinyağı litre fiyatı 113,37 TL gözüküyor. Hadi sızma çeşidini devre dışı bırakalım ve riviera çeşidine bakalım. 250 TL’nin altında fiyat bulunmuyor. Bulunana da zeytinyağı denmiyor. Ambalajın üzerine zeytinyağı yazıp, içine karışık yağlardan bir kokteyl yapan için belki bu mümkündür ama o zaman da fiyatları toplayandan taklit tağşiş eylemini iyi süzmesi beklenir.
• TÜİK’in beyaz peynir kg fiyatı 147,69 TL gözüküyor. Piyasada klasik beyaz peynirin en düşük fiyatı 279 TL’dir. Daha pahalı olan koyun, keçi sütünden yapılmış beyaz peynirleri dikkate almadığım gibi daha yüksek fiyatlı klasik peynirleri de dışarda bıraktım. Bu en alt sınıra yakın, yarım yağlı, süzme, taze peynirler de var ama bunların hiç birisi beyaz peynir tarifi içine girmez.
• TÜİK’in süt litre fiyatı Haziran 2024’te 29,72 TL gözüküyor. 40 TL’nin altında kutu süt fiyatı bulunmuyor. Günlük pastörize sütü saymıyorum bile, onun fiyatı 50 liranın da üzerindedir. Yarım yağlı, yüzde 1 yağlı, yüzde 3 yağlı süt fiyatları bile 35 liradan düşük değildir. Bir üründe ağırlıklı ortalama alınabilmesi için en alt sınırdaki ile en üst sınırdaki ve aradakilerin hepsi hesaba dahil edilir. Eğer kıyaslamayı böyle yapmaya kalksaydım TÜİK fiyatları ile piyasa fiyatları arasındaki fark daha da açılacaktı. En alt sınırdaki fiyatı bile TÜİK fiyatına yaklaştırmak mümkün olamadı…
• Sonra 33,69 TL’lik doktor muayene ücreti hangi fiyatların ortalamasıdır acaba? O doktorun kapısındaki otopark fiyatı bile 100 TL’den az değildir.
Sonuç olarak; enflasyon bu şekilde düşürülemez. Halka hissettirerek ve bugünün şartlarında yaşayamadıklarını yaşatarak düşürülebilir.
Örneğin ülkemizde yeme-içme ve konaklama da pahalıdır.
Ayvalık’ta çok uzun bir kuyruk gördüm; Midilli adasına geçiş kuyruğu…
Bırakın yabancı turistin yön değiştirmesini, yerli turist Yunan adalarına kaçıyor.
Tüm Restoranlar ve Turizmciler (TÜRES) Genel Başkanı Ramazan Bingöl Hürriyet’e verdiği bilgide, “artan fiyatlar sonrası menü fiyatlarının geldiği seviyeyi turistlerin bile pahalı bulduğunu; özellikle Arap turistlerin talebinde dönemsel olarak yüzde 40’ı bulan düşüşler yaşandığını” söyledi. Bingöl devamında, “Türkiye, dünyanın en pahalı yeme içme yerlerinden biri oldu. ‘Restoranlara gidilmez, çok pahalı’ algısı da oluştu” dedi.
Daha ne olsun, sektörün içinde bile kabul görmüş bu örnekler çoğaldıkça, enflasyon 20 puan düşse değişen bir şey olur mu?
Hâlâ dünyada gıda fiyatları yüzde 2 gerilerken, bizde yüzde 68 yükseliyor
Dolayısıyla artık alışveriş yapamayacak hale gelen tüketici çoğunluğu, güven endeksinde de görüldüğü üzere ne maddi durumunda ne de genel ekonomik durumda bir düzelme beklemiyor. Zira satınalma gücü her şeydir…
