Geçtiğimiz yıl içinde sosyal medyada vergi vermeyen büyük şirketlerin resmi geçidi vardı. Bunların kâr ettikleri halde son 3 senedir hiç vergi vermedikleri belirtiliyordu. Bu durum daha önce paylaştığım, vergide adaletsizlik sorununu ticari hayatta da haksız rekabetin nedeni yapmaktadır.
Vergisini tıkır tıkır ödeyen dürüst şirketler ile ödemeyen vergi yüzsüzleri eş zamanlı olarak halka açıklanmalıdır. Zaten yıllardır aslan payının dolaylı vergilerde olduğunu, doğrudan verginin de yarıdan fazlasının ücretlerden alınan gelir vergisinden geldiğini yazıyorum. Oysa anayasada belirlenen esaslara göre herkes mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür.
Vergiler çeşitlerine göre önce 3 ana gruba ayrılır:
1- Harcama Vergileri: Katma Değer Vergisi (KDV), Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), Banka ve Sigorta Muamele Vergisi (BSMV) ve Damga Vergisi…
Bunlar herkesin eşit ödediği dolaylı vergilerdir. Zengin-fakir fark etmez, harcadıkça aynı oranda ödenen vergilerdir.
2- Varlık vergileri: Veraset ve İntikal Vergisi, Emlak Vergisi, Motorlu Taşıtlar Vergisi dolaysız (doğrudan) alınan vergilerdir. Bu da takibi çok kolay ve kaçak ihtimali az olan bir vergi türüdür.
3- Gelir Vergisi: Bireysel Gelir Vergisi ve Kurumlar Gelir Vergisi olarak ikiye ayrılır. Doğrudan alınan gelir vergisinin bireysel olanı, kişinin yıl içinde çeşitli yollarla elde ettiği kâra bağlı olarak tahsil edilir. Örneğin işverenin çalışanlara verdiği ücret, ticari ve sınai kazançlar, serbest meslek kazançları, gayrimenkul ve menkul sermaye gelirlerinden alınan vergilerdir.
Gelir kurumlar tarafından elde ediliyorsa, vergilendirme bu kurumların tüzel kişiliklerine uygulanır. Bunlar sermaye şirketleri, kooperatifler, kamu iktisadi teşebbüsleri, dernekler ve vakıflara ait iktisadi işletmeler ve ortak girişimlerin kazançları üzerinden alınan vergilerdir.
Vergi sistemimiz genel hatları ile böyledir. En fazla kaçak 3. şıktaki gelir vergisinde gerçekleşir. Dolaylı vergilerin toplam vergiler içindeki payı yaklaşık olarak yüzde 66 seviyesindedir. Gelişmiş ülkelerde bu oran yüzde 50’den daha düşüktür. Bütün bu dengesiz vergi sistemine rağmen kriz dönemlerinde servet sahiplerinden ek vergi alınamamasının da bir sebebi vardır. Kayıt dışı engellenemediği sürece; gelirini beyan edip vergisini ödeyenden bir de ek vergi istenmesinin çok adil olmayacağı inanışı hakimdir. Dolayısıyla devlet bir taraftan kayıt dışı kazancını sistem dışına çıkartıp vergi ödemeyenlerle sorun yaşarken, ek vergi kapısını aralayamadığı için de ikinci defa kayıptadır.
Elbette hepsi bu kadar da değildir. Muhatabı tüketici olan görünmez dolaylı verginin en haşmetlisi enflasyon vergisidir. Bakınız yukarda bahsettiğim çeşitleriyle 2024 yılı toplam tutarı 7.3 trilyon lira olan vergi gelirlerimiz içinde bu vergi yoktur. Ödeyenin de nasıl ödediğinden haberi yoktur.
Zira enflasyonun kendisi vergidir ama yasalarda böyle bir vergi bulunmaz. Ancak görünmez olması yok sayılmasını gerektirmez. Eğer hükümet kamu harcamalarını ve bütçe açıklarını para basarak (senyoraj politikası) finanse etmeyi tercih ederse, enflasyon yaratır. Karşılığı vatandaşın reel gelir kaybı ve bunun tabii sonucu olarak satın alma gücü düşüşüdür. Yani bir tarafta yüksek boyutlara ulaşan hayat pahalılığı dar gelirli kesimin servetini azaltırken, diğer tarafta bu vergiyi ödemediği halde enflasyonu kazanç kapısı olarak görenler vardır ki, gelir dağılımını esas bozanlar bunlardır!
Enflasyonu köpürten kötü niyetlilere en önemli örnek et spekülatörleridir. Amerika ve Almanya fiyatlarının döviz bazında 2 katını aşan yurt içi fiyatları maliyetle ve hükümetin yanlış hayvancılık politikası ile izaha çalışanlar, bu masal tutmayınca artık seslerini kıstılar. Ancak enflasyona katkıları sürüyor!
Nitekim Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de, “Enflasyonu biz çok kötü bir vergi olarak görüyoruz, özellikle sabit gelirliler açısından gelir dağılımını bozan makroekonomik sorun olarak kabul ediyoruz. Bizim programımızın özü dezenflasyon” diyor.
Şimdi de icraata bakalım. Daha bu yıla başlamadan önce ücretlere yapılan artışlar için beklenen enflasyon dikkate alındı. Henüz 5 ay önce (8 Kasım 2024) yüzde 14’ten yüzde 21’e çıkarılan 2025 enflasyon tahmini 7 Şubat 2025 tarihindeki enflasyon raporu sunumunda da, yüzde 21’den yüzde 24’e revize edildi. Takvimin daha başında 3 puanlık güncellemenin, takvimin ortalarında nereye yükseleceğini bilmek için falcı olmaya gerek yoktur. Böylece belki de küresel genişlikte ilk ayda şaşan bir tahmin olarak tarihe geçecektir.
Kaldı ki, kamu harcamalarında tasarruf yapmadan, yapısal reformları erteleyerek, sadece kuru baskılayarak; bir de işçi, memur ve emekli ücretlerini düşük seviyede tutarak bu dertten kurtulamayız.
İşte enflasyon böyle bir vergidir ve sürekli daha fazlasını çekip alan bir araçtır.
Yani bir taraftan yükünüzü ağırlaştırırken, diğer taraftan yakıtınızı azaltır…
Böylece ortada vatandaştan devlete giden bir para akışı yokken, enflasyonun yarattığı, hissettirmeden yapılan bir tahsilat gündemdedir. Vatandaştan doğrudan bir para talep edilmediği için şikâyet gelmesi de olası değildir.
Sonuç olarak; “Enflasyon Vergisi” adında resmen ilan edilmiş bir vergi olmasa da en kolay para transfer yöntemidir. Önümüzde bu kadar dengesiz bir tablo varken Sayın Şimşek diyor ki; “vergi vermeyen şirketlerin hissedarlarına ait lüks harcamalar incelenecek.”
Peki bunun için sosyal medya söylentilerini beklemek mi gerekiyordu?
Kaldı ki; daha önce de geliri düşük olduğu halde aylık harcaması 5 milyon lirayı aşanların inceleneceği söylenmişti. Yani 2 milyon harcayana bir şey yok mu?
İlk sıraya alınması gereken ihtiyaç enflasyonla mücadeledir. Zira en büyük beka sorunu yüksek enflasyondur. Bu iş hallolmadan vatandaşın ilgisini başka alana çekmek mümkün değildir. Üstelik enflasyon vergisinin de ilavesiyle oluşan reel vergi yükü sadece sabit gelirlinin belini bükmez. Üretim ve tüketim kararlarını etkilediği için ekonomiyi de kilitler. Kayıt dışılık önlenmeden, güven sorunu aşılmadan ve vergide adalet sağlanmadan buradan çıkış kolay değildir. Tek haneli enflasyon hedefine sözle veya bekleyerek ulaşılamaz.
