Günümüzün en aktüel konusu, ‘baz etkisi ile yıl sonuna doğru enflasyonun düşeceği’ senaryosudur. Bazı çevreler halkın yaşadığı gerçekleri kabullenmek yerine, kâğıt üzerindeki sayıların yer değiştirmesine bel bağlamış durumdalar.
Baz etkisi; bir veride oluşan yıllık değişimin, o verinin sadece son ayda gösterdiği değişimden değil, 12 ay önceki değişimden de etkilenmesi durumudur. Yani 12 ay önce aylık enflasyon oranı anormal yüksek çıkmışsa, 1 yıl sonraki aynı ayda enflasyon düşüşüne tesir eder. Elbette tersi de mümkündür. Buraya kadar normal olmayan bir şey yok…
Ancak daha önceki bir yazımda da belirttiğim gibi yapay müjdeler pompalayan bazı kalemlerin, “enflasyon yarı yarıya düşecek ve bu sayede hayat pahalılığı azalacak” görüşü matematiğe aykırıdır.
O zaman önce baz etkisi ile ‘hayat pahalılığının azalacağı’ ihtimalini eleyelim!
İşte hesabı:
Halkın enflasyonu yüzde 100 ile sınırlı kalsa bile 1 yılın sonunda 100 TL’lik sepet 200 TL olmuş demektir. İddia edildiği şekilde, devamında yüzde 50’ye düşeceği söylenen enflasyon oranı ile fiyatlar gerilemez, tersine 200 TL’lik sepet tutarı 300 TL’ye çıkar. Yani ancak fiyat artış hızı azalabilir ama hayat pahalılığı yıpratmaya devam eder. Eh yüzde 8-9 seviyelerindeki enflasyon önce yüzde 100’e çıkıp, sonra yüzde 50’ye inince mutlu ettiği tüketici varsa ona da bir şey diyemeyiz!
Tamamen varsayıma dayalı bu ihtimalin gerçekleşme ihtimali oldukça zayıftır.
Çünkü TÜİK hesabına göre bile Eylül ayı Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) yıllık yüzde 151,50 artış gösterdiğinden, hem yarınlar için baz etkisinin garantisi yoktur hem de aşağıdaki örnek gerçekleşse bile o etkinin gücü sınırlı kalabilir. Örneğin Aralık 2021’de aylık enflasyon yüzde 13,58 gibi çok yüksek oranda gerçekleştiğinden, “artık bir defa daha bu kadar yükseğini görmeyiz” inanışı normaldir. Evet 2022 Aralık ayında yıllık enflasyon hesaplanırken; 2022 Aralık ayı tüketici endeksinin 2021 Aralık ayı tüketici endeksine göre yüzde değişimi esas alınacaktır. 2021 Aralık aylık enflasyonu oldukça yüksek oranda (% 13,58) çıktığı için, 2022 Aralık’ta muhtemelen daha düşük gelecek aylık enflasyon oranı ile yıllık enflasyonu düşürecek bir baz etkisi söz konusu olacaktır. Diyelim ki; Aralık 2022’nin aylık enflasyon oranı da yüzde 4,58 geldi. Yani böyle olabileceğini varsayıyoruz. Bu durumda endeksten yüzde 13,58’lik enflasyon oranı çıkacak, yerine yüzde 4,58’lik oran girecektir. Bu durumda da yıllık (12 aylık) enflasyon 9 puan kadar düşmüş olacaktır…
Ocak 2023 için de benzer beklentinin sebebi, Ocak 2022’de de aylık enflasyon oranının yüzde 11,10 çıkmasıydı. Peki daha sonrası?
Sonraki ayda illüzyon bitiyor. Zira Şubat 2022’nin aylık enflasyon oranı yüzde 4,81 idi. Böylece baz etkisi zayıflayacak ve sonraki aylarda da sınırlı kalacaktır.
Benim Aralık, Ocak aylarına dair de şimdiden benzer bir beklentim yoktur, zira dolar kurunda yukarı yönlü hareketin süreceğine ait işaretler vardır. Fed faizleri yükselttikçe dolar güçleniyor, üstelik daha da yükseltileceği açıklamaları geliyor, bu da bizim enflasyonun geleceğini belirliyor. Benim fikrim; Fed etkisinin, bizim baz etkisini azaltacağı yönündedir…
Zira Fed faiz artışlarının bu hızda devam etmesi, dolar kurunu hem diğer ülke paralarına hem de TL’ye karşı daha üst seviyelere taşıyacaktır. Üstelik TCMB’nin faiz indirerek bu neticeye katkı yaptığını da düşünmekteyim. Zira rekor kıran eksi reel faizimiz dünyadaki gelişmelerden bağımsız olarak da kur artışına neden olmakta, kur artışı ithal girdi fiyatlarını, devamında da maliyet enflasyonunu artırmakta, finalde ise yüksek cari açık kaderimiz olmaktadır.
Nitekim Ocak- Ağustos döneminde dış ticaret açığı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 146,3 artarak 29,8 milyar dolardan 73,4 milyar dolara yükseldi. İhracatın ithalatı karşılama oranı 2021 Ocak-Ağustos döneminde yüzde 82,5 iken, 2022 yılının aynı döneminde yüzde 69,3’e geriledi. Sadece 2022 Ağustos ayında 11,3 milyar dolar ile tarihin en yüksek dış ticaret açığı kaydedilmiştir.
Sonuç olarak;
• En iyi ihtimalle baz etkisi (kötünün de kötüsünü görme ihtimalimiz az olduğu için) yıllık enflasyon oranını biraz düşürmüş gözükecek…
• Ancak fiyat artışları sürecek…
• Hayat pahalılığı yıpratıcı etkisini sürdürecek…
• Satınalma gücündeki düşüş durmayacak…
• Gelir dağılımındaki bozulma devam edecek…
• Kırmızı ete ulaşamayan tüketici sayısı artacak…
• Domates, yumurta ve muz da seyirlik ürünler listesine dahil olacak…
• Bu kış yaşam koşulları daha da ağırlaşacak…
Denebilir ki; seçim var, asgari ücrete, emekli maaşlarına yüksek oranda zam gelebilir. Fark etmez, hem bu zamlı maaşlar ele geçmeden, başta kiralar olmak üzere bütün temel tüketim ürünleri için fiyat ayarlamaları gündeme gelir hem de ek para basarak kaynak yaratıldığı için bunun da enflasyonu artırıcı etkisi olur. Bu filmi daha önce defalarca görmüş, bu köşeden de sık sık aktarmıştık…
Yeni gelişme; enflasyonun artması yanında büyümenin de düşecek olmasıdır. Bunu ben söylemiyorum; eylül ayı içinde yeterince belirttiğim gibi ‘Tüketici Güven Endeksi’ aracılığı ile tüketici söylüyor, yedi aydır eşik değerin altında seyreden ‘PMI- Satınalma Yöneticileri Endeksi’ aracılığı ile de imalatçı söylüyor. Bunlar öncü göstergeler olduğu için üretici ve tüketiciyi dinlemek varken, falcılara kulak vermeye ihtiyaç yoktur.
Kaldı ki; her şey yolunda gitse bile uzun ve yıpratıcı bir enflasyon tünelinden geçmiş olan tüketici gruplarının kendilerine gelebilmeleri için uzun sürelere ihtiyaç vardır. Hemen 1-2 ayda, hatta 1-2 senede piyasa güllük gülistanlık hale gelemez. Mevcut hükümet devam etse de değişse de gelemez. Sadece uygulanan politikalar değişirse iyileşme süresi biraz kısalabilir.
O kadar…
