Kitapları ve karyolası olan köylerin hikâyesi

DÜNE BAKMA DURAĞI

Bir akşam Dolmabahçe Sarayı’nda herkes sofrada. Atatürk dil konusunda derin bir sohbette. O gün İstanbul’da bulunan Kâzım Dirik Paşa da davetli sofraya. Kara tahta, kâğıt ve kalemin eksik olmadığı sofraya gelirken koltuğunun altına bir tomar kâğıt sıkıştırıp gelmiş Kâzım Dirik. Atatürk’e yaptığı işleri anlatacak diye tatlı bir heyecan içinde. Fakat Atatürk hiç oralı değil; derken, dille ilgili çalışmaların orta yerinde Atatürk birdenbire Kazım Dirik’e dönüp;

“- Nedir bu Trakya’daki işler?” diye gürleyiveriyor. “Orada halka angariyeler yaptırıyormuşsunuz” deyince buz gibi oluyor ortalık. Bu çıkışmanın sebebi CHP Genel Sekreteri Recep Peker. O hiç onaylamıyor Kâzım Dirik’in Trakya Genel Müfettişi olarak yaptığı işleri. Kâzım Dirik o günlerde örnek köyler yaptırıyor Trakya’da. Balkan Savaşlarından beri yıkık köyleri canlandırmaya uğraşıyor. Meğer, Recep Peker, Muratlı’da inşa ettirdiği köy için “Paşa fazla vergi istiyor diye şikâyet ediyor köylü…” diye anlatmış Atatürk’e. O da köylünün zorda olduğunu öğrenince basıyor fırçayı Dirik’e.

CUMHURİYET KÖYÜ

Ama Kâzım Dirik, “İzmir benim okulumdur. Beni o okuttu, o yetiştirdi. Ben o hızı Trakya’ya götüreceğim.” diyerek gitmiş Trakya’ya. Atatürk’ün Cumhuriyet Köyü projesini oradaki göçmen köylerinde uygulayacak kafaya koymuş; o yüzden de kendinden çok emin. Açıyor koltuğunun altında getirdiği planları tek tek anlatıyor Atatürk’e yapılanları. O gece kalkıp gitmek istiyor Atatürk, anlatılanları gözüyle görmek, şikayetler haklı mı değil mi anlamak için. Sabah altıda yola çıkıyorlar İstanbul’dan. Saat 10 gibi Çerkes ve Muratlı köylerindeler. Tek tek dolaşıyor evleri Atatürk, “Girdikleri evlerdeki temizlik, kitaplar, fotoğraflar ve karyola gibi düzgün eşya bilhassa takdirlerini celbetmiştir” diyor 4 Haziran 1936 tarihli Cumhuriyet Gazetesi haberi. Köyü bir kent gibi tasarlayan revirinden, kütüphanesine pek çok yapıyı barındıran bu projenin uygulamaları hoşuna gidiyor Atatürk’ün. Daha sonra, Afet İnan’a, “Dirik’e imkân tanınırsa köylüleri kalkındıracak çok büyük iş yapacak” diyecekti Atatürk. O İdeal Cumhuriyet Köyü projesine ne mi oldu? Bir benzerinin adı Venüs projesi oldu. Danimarka uyguladı. Dünya gıptayla baktı. Biz mi? Biz malumunuz… Artık köylerde köylümüz bile yok.