Yılın son 10 gününü kurdaki düşüşe rağmen artan fiyatlarla tamamladık.
Çünkü zaten maliyet enflasyonunun tamamı kur artışı ile ilgili değildi ki…
TÜFE Aralık 2021’de yıllık olarak yüzde 36,08’e, Yİ-ÜFE yüzde 79.89’a tırmandı. Aradaki bu 44 puan fark inanılır gibi değildir. Elbette üreticiler her maliyet artışlarını zamanında satış fiyatlarına yansıtamazlar, perakendecilere yeni fiyatlarını kolay kabul ettiremezler. Ancak bunun hem oran olarak hem de zaman olarak bir sınırı olmalıdır. Aylarca devamlı tırmanan bu büyük fark sürdürülebilir değildir. Neticede üreticiler topluca batmadıklarına göre burada izaha muhtaç bir durum vardır.
Yeni yılın ilk günü 3 haneli elektrik zammı başta olmak üzere, henüz gider kalemlerine yansımamış olan birçok fiyat artışını şimdilik hesap dışı tutarak, maliyet enflasyonundaki mevcut durumu görelim.
Bilindiği gibi döviz kurunun enflasyona etkisi en çok ithal mal girişlerinde hissedilir. Normalde girdi maliyetlerinin artması, kur artışının enflasyona geçiş etkisini hızlandırır. Kriz dönemlerinde ise ithalatın sınırlı kalması nedeniyle maliyet enflasyonu daha çok ‘kur artışı dışındaki nedenler’e dayanır.
Ancak yine de döviz kuru düzeyinin, enflasyonun istikrarını bozan ana etken olması; MB tarafından özel ilgiyi gerektirir. Aksi durumda, piyasalardaki şaşkınlık ortamı istikrarı bozar ve olası hasarın boyutlarını genişletir.
Örneğin kredi kullanan tüketiciyi ilgilendiren faiz, MB’nin yüzde 14’e indirdiği politika faizi değildir, yüzde 25 seviyelerine çıkan faizdir. Devlet tahvili faizleri bile yüzde 24 civarındadır. Mevduat faizleri de yüzde 19-20’ye çıktığına göre, inmiş gözüken politika faizinin işlevi kalıyor mu?
İşte şaşırtan ve herkesi kendi başının çaresine bakmaya sevk eden durum budur. Ayrıca bu ortamda kur düşüşünün olumlu etkilemediği maliyet kalemleri de az değildir.
- Artan işçilik maliyetleri,
- Her türlü kira artışları (arsa, depo, mağaza, üretim tesisi, yönetim merkezi vb.),
- Döviz kuru düşüşüne rağmen, yukarı yönlü hareket etmeye devam eden akaryakıt ve enerji fiyatları (elektrik, doğal gaz),
- Gıda nakliyesinde; geçilen yolların, köprülerin ücretlerinden kaynaklanan artan maliyetler,
- Artan finansman giderleri (politika faizi düştüğü halde yükselen kredi faizleri),
- Yaygın olmasa da bazı firmaların kâr oranlarını artırma isteği,
- Vergiler ve denetimler sonucu takdir edilen para cezaları maliyet enflasyonunu artıran sebepler olarak sayılabilir.
Bu kadar mı?
Ulusal Süt Konseyi’nin yeni belirlediği 4 lira 70 kuruş çiğ süt fiyatı, süt sektörü temsilcileri tarafından yetersiz bulundu. Oysa bu fiyattan alınan sütle üretilmiş birçok peynir çeşidi için bile yapılacak fiyat artışları sırasını bekliyor. Döviz kurlarının geri gelmesinden sonra (25 Aralık 2021 tarihinde), “acaba yukardaki süt fiyatına razı olurlar mı?” diye düşündüğümüz süt sektörü temsilcilerinin basın açıklaması vardı. “Kurdaki yüzde 35’lik düşüşe rağmen yemdeki yüzde 11’lere varan düşüşün yeterli olmadığı”, “Süte verilen 20 kuruşluk primin çok düşük kaldığı”, “Akaryakıt ve enerji fiyatlarının üreticiler için avantajlı seviyelere indirilmesi gerektiği” ana başlıklardı.
Ulusal Kırmızı Et Konseyi’ de yem fiyatlarında benzer açıklamayı yaparak, 2021 yılında yaşanan kuraklık sebebiyle et üretiminin olumsuz etkilendiğinden bahisle zararlarının azaltılması için destek beklediklerini açıkladılar. Yani et ve süt ürünlerinde bırakınız fiyat indirimlerini, ‘sektör paydaşlarını tatmin edecek daha yüksek fiyat seviyesi’ beklentisi vardır.
Ekmek ve unlu mamuller kategorilerinde neler yaşanacağını da TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Baki Remzi Suiçmez’den dinleyelim:
“Döviz kurundaki artışın, girdi ve üretim maliyetlerini aşırı yükselttiği günümüzde, döviz kurundaki nisbi azalışların aynı oranda maliyet kalemlerine yansımaması nedeniyle ekmek fiyatlarında indirim beklemiyoruz. Aksine doların 7.5 TL’den 18.5 TL’ye yükselip son kararlarla 11.5 TL düzeylerine inmesine karşın artan un, maya, su, elektrik maliyetleri nedeniyle ekmekte yeni zamların gündeme gelmesi şaşırtıcı olmayacaktır” demişti.
Şimdi de daha geniş bir pencereden; bu konuda ileriye dönük beklentileri desteklemesi beklenen politikalara bakalım.
Merkez Bankası’nın 2022 yılı para ve kur politika metninde; sıkı para politikası uygulanacağına dair bir ibare göremiyoruz. Oysa içinde bulunduğumuz şartlarda, parasal genişlemenin en önemli sakıncası; enflasyonun yükselmesine, tüketicilere güçleri üzerinde harcama yaptıracak ve borçlarını artıracak ortam sağlanmasına ve de geri dönmeyen krediler sebebiyle bankacılık sisteminin zarar görmesine zemin hazırlamasıdır.
İşte bunun için bütün dünyada enflasyonla mücadele için sıkı para politikası uygulanıyor. Hem de problemleri bizimle kıyaslanmayacak kadar düşük seviyede kalan ülkeler tarafından…
Bunun için;
“Dünyada da enflasyon yükseliyor” sözünü en son bizim söylememiz gerekir. Zira dünyada çift haneli enflasyonu olan 2 ülke var; Arjantin ve Türkiye…
Yani küresel enflasyon artışları ile bir benzerliğimiz bugün için yoktur!
Yine de bir yazarımız tweet atmış; “Akaryakıtı Avrupa bizden 5-6 kat pahalı kullanıyor” diye. Hangisini düzelteyim. Birincisi, benzinin en pahalı satıldığı Almanya’da bile litre fiyatı 1.74 Euro, Türkiye’de litre fiyatı 12.92 TL, yani 0.88 Euro dur. Fiyat 6 kat değil 2 katıdır. İkincisi, gelir seviyeleri aynı olmadığı için ülkeler arasında kıyaslama böyle yapılmaz. Örneğin asgari ücretleri dikkate alırsak; Alman asgari ücretli 1920 Euro geliri ile 1 ayda 1103 litre benzin alabilirken, Türk asgari ücretli 4250 TL (290 Euro) geliri ile 1 ayda 329 litre benzin alabilir. Hal böyleyken bu muhteremle tartışanlardan bir tanesi de çıkıp bu basit hesabı önüne koyamıyor. İşte esas ümitsizlik yaratan durum budur!
Sonuç olarak; enflasyonun 2022’de umut vermediğini söylemek için kâhin olmaya gerek yoktur.
