Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Derya Yanık, Karabük’temeydana gelen sel bölgesindeki “incelemelerinden” sonra yaptığı açıklamada, “Saha gözlemlerimizde çok majör bir problemimiz yok. Yıkılan binaların dışında çok majör bir olayımız yok. Ev ve işyerlerine sular girmiş ama onlar da çok kısa sürede temizlenecek durumda” demiş.
Bakanlığa atandığı günden beri bu tür gaflarıyla gündeme gelen Sayın Yanık, sel felaketi yaşanan yerde konuşurken, anlaşılır bir Türkçeyle “Önemli bir sorun yok” demek yerine, Fransızca özentisiyle “majör problem yok” demeyi yeğlemiş. “Yok” yerine “absent” (apsan) da diyebilirdi. Buna da şükür!
AKP’nin halka yukarıdan bakan kibirli yöneticileri, iyi yetişmiş Cumhuriyet aydınlarından “elitler” diye söz etmeyi pek severler. Bunu söylerken de “elit” sözcüğünü “aşağılamak” amacıyla kullanırlar. Gerçekte “elit” olabilmek, bir düzey ve nitelik işidir.
Peki, Bakan Yanık’ın Karabük’te kullandığı “havalı” sözcükleri neye yormalı? Bunun “halk dili” olmadığı kesin. Yoksa böyle afili konuşarak kendisi de “elit” görünmeye mi çalışıyor? Ne yönden baksanız çelişkili bir tutum!
Sizi bilmem ama ben Derya Hanım’dan “majör problem” sözünü duyunca, MFÖ’nün ünlü şarkısını mırıldanmaya başladım:
“Majörler tükendi, minörlere yolculuk…”
Siz “majörler”inyerine AKP’yi koyarak da söyleyebilirsiniz şarkıyı!
* * *
CUMHURİYET’TEN TÜRKÇE GÖRÜNTÜLERİ
Cumhuriyet gazetesinin60 yıl önceki özenli Türkçesini çok arıyorum! Yazım Kılavuzu kullanmaya bile gerek görmezdik o yıllarda. Gazetenin makalelerini ve haberlerini okumak yeterdi bize. Sözcüklerin doğru yazım biçimini oradan öğrenirdik çünkü. Cumhuriyet’in düzeltme biriminde usta yazarlar, değerli ozanlar çalışırdı. Bundan dolayı da çok güvenirdik gazetenin özenli diline.
Oysa şimdi öyle mi?
Hem eski düzeltmenler yok hem yazıp çizenler öğrenmeye istekli değil!
* * *
“Yıl” ve “tarih” kavramları üstüne sayısız yazı yazdığımı; pek çok yazarımızın bu iki kavramı birbirine karıştırdığını örneklerle gösterdiğimi anımsıyorum. Ama gazetecilerin okumaya ve öğrenmeye ne vakitleri ne istekleri var!
2 Temmuz 2022 tarihli Cumhuriyet’te Uğur Can imzasıyla yayımlanan “Sivas Katliamı’nın yıldönümünde iki büyük edebiyatçının mektuplarını yayımlıyoruz” başlıklı yazıdan bir tümce:
“33 aydın ve 2 otel görevlisi 2 Temmuz 1993 yılında gericiler tarafından diri diri yakıldı.”
Bir kez daha uyarayım: “2 Temmuz 1993 yılında” diye bir ifade olmaz! Çünkü ay ve gün belirtilen zaman dilimlerinde “yıl” değil “tarih” sözcüğü kullanılır. Ne yazık ki anlı şanlı köşeyazarlarımız bile yapıyor bu yanlışı!
* * *
Aynı tarihli Cumhuriyet ‘te, “ABD’li Senatörden Türkiye açıklaması: Kızdıracağımız kararlar aldık” başlıklı haberin sunuş tümcesi şöyle:
“ABD’li Demokrat Chris Murphy, gündeme ilişkin konuları Yunanistan’da faaliyet yürüten Ta Nea gazetesine değerlendirdi.”
Bir holdingden ya da fabrikadan söz etmiyoruz. Ta Nea, Yunanistan’ın en önemli günlük gazetelerinden biri. 1931 yılından beri çıkıyor. Gazete için kullanılan “faaliyet yürüten” ifadesi o yüzden uygun düşmemiş. Doğru anlatım, “Yunanistan’da yayımlanan Ta Nea gazetesi” biçiminde olmalıydı.
* * *
NEDEN ÜNLEM?
“İmam hatibe gitmeyen ölsün mü!”
10 Ocak 2022 tarihli Cumhuriyet’te Barış Terkoğlu’nunköşeyazısının başlığı böyle.
Tümcenin sonundaki yazım imine takılıyor gözüm. Bunda bir yanlışlık yok mu? Soru içeren tümcede neden ünlem imi kullanılmış?
Ben böyle düşünürken, baktım, bilgisayarımdaki Türkçe Sözlük yazılımı da uyarıda bulunuyor:
“Noktalama hatasını düzelt!”
Uyarmakla da kalmıyor, “ünlem”in yerine gelmesi gereken yazım imini de kendisi gösteriyor: “?”
Yazım imlerinin yerli yerinde kullanılması, düşüncemizin ve iletimizin okurlarca daha doğru algılanmasını sağlar.
* * *
“GÜRUHLAR” OLUR MU?
“Kadınlar bayram günü sokakta bir başlarına yürüyemez hale geldi. Güruhlar halinde gezen, aralarında tek kadın olmayan, çevreye en ufak bir saygı ve duyarlılık göstermeyen genç erkek kalabalıklar toplu ulaşım araçlarını teslim aldılar…”
Nilgün Cerrahoğlu,8 Mayıs 2022 tarihli Cumhuriyet gazetesindeki“Hepimiz Irkçı mı Olduk?”başlıklı köşeyazısında böylediyor. Tümcede geçen “güruhlar” sözüne mim koydum!
“Güruh”, aşağı görülen, küçümsenen topluluk anlamımda Farsça kökenli bir sözcük. Topluluk adları çoğul nitelik taşır. Yani ayrıca “-ler / -lar” eki almazlar. Nilgün Hanım, “güruh halinde gezenler” deseydi daha doğru bir Türkçe kullanmış olurdu.
Arapçadan dilimize girmiş “beyanat, mevduat, mühimmat, takibat, tahkikat, tahribat, sevkiyat…” gibi “-at”la biten sözcükler de çoğul niteliktedir. Bunlara da “-ler / -lar” eki takılması yanlıştır.
* * *
MÜJDAT GEZEN’DEN TÜMCELER
Müjdat Gezen’inTürkçesi üstüne konuşmak istemiyorum artık. 30 Mayıs 2022 tarihli Cumhuriyet’teki “İmam Nikâhı” başlıklı yazısından yorumsuz birkaç tümce aktarıp geçeceğim:
-“Çok zeki, çok çalışkan, çok bilgili, çok dürüst, çok iyi bilim adamı adamıydı Yaşar Nuri Öztürk.”
-“Yine bir konferansta aydın bir kitlenin davetinde konuşacak. Konuşma başlamadan evvel biri soruyor: “Hocam kısmet duası nedir?”
Bu da 13 Haziran 2022 tarihli “Savaş ve Barış” başlıklı yazısından bir alıntı:
“Ben insanları ve de toplumları dinime, dinine, ırkına, rengine göre ayırmam.”
Başka söze gerek var mı?
* * *
HAFTANIN NOTU
AKP’li siyasetçilerin özlü sözleri!
Hani İstanbul seçimlerini iptal ettirmek için söylediği “Hiçbir şey olmasa bile kesinlikle bir şey oldu” sözüyle tarihe geçen bir AKP yöneticisi (Ali İhsan Yavuz) vardı ya…
Yeni Tarım ve OrmanBakanı Vahit Kirişçi de onu aratmayacağa benziyor.
Kirişçi’nin Marmaris yangını sırasında kurduğu şu tümce de “AKP’den Özlü Sözler” kitabına girdi:
“Yangında kontrolsüzlük yok ama kontrol altına alınmış gibi bir yangın da sözkonusu değil.”
* * *
