Güncel olarak karşımıza çıkan kelimenin sadece anlamı ve hayatımızdaki yansımaları ile sınırlı kalacağız. Yeni çıkan yasanın tartışılmasını siyasilere ve hukukçulara bırakıyoruz…
Dezenformasyon kelimesinin en kısa anlamı TDK’ya göre “Bilgi çarpıtma” olarak açıklanmış. Yani 2 kelimeyle, kısa ve öz…
Bazı görüşlere göre ise; “Mesele bu kadar dar kapsamlı değil”miş, “Bilgi çarpıtma, yanlış bilginin en yaygın yedi türünden biri” imiş. Oysa, ‘bilgi çarpıtma’ yanlış kullanılan bilginin her türünü kapsayan bir şemsiyedir.
Yani parodi, taklit, uydurma, manipülasyon, hatalı ilişkilendirme, bağlamından kopartma gibi eylem çeşitlerinin de dezenformasyon sayılmasının ilk şartı bilginin çarpıtılmış olmasıdır. Sadece eğlence amaçlı ortaya çıkan parodi, taklit gibi aktiviteler içinde bilgi çarpıtma bulunmayabilir. Kısaca olmazsa olmaz unsur bilginin çarpıtılmış olmasıdır. Hem de kasıt olup olmadığı aranmaksızın…
Peki ülkemizde dezenformasyon yaygın mı?
Art niyet olmasa da her türlü görüşe sahip bireyleri, işletmeleri, medya kuruluşlarını ve dernekleri de kapsayacak kadar yaygındır…
Dolayısıyla dezenformasyon tek yönden gelmez, çok yönlüdür. Yani her kesim içinden bilgiyi çarpıtanlar çıkabileceği gibi sayıları daha az da olsa doğru bilgiden ayrılmayanlar da çıkar. Ama maalesef onlar dokuz köyden kovulmayı her an beklemek zorundadırlar.
İşte en basit yanlış bilgi örneği:
TÜİK’in Ekim ayı Tüketici Güven Endeksi açıklamasını, dünyaya iki ayrı pencereden bakan gazete birlikte çarpıtıyorlar. Kasıt olduğunu söyleyemem. Diğer ihtimaller dikkatsizlik veya bilgi eksikliği olabilir…
TÜİK açıklamasının ilgili kısmı; “Tüketici Güven Endeksi, Ekim ayında bir önceki aya göre yüzde 5,3 oranında arttı. Eylül ayında 72,4 olan endeks, Ekim ayında 76,2 oldu” şeklindeydi.
İlgili kurumdan bu açıklamayı alan birinci gazetenin haber başlığı; “Tüketici güveni yılın zirvesinde” şeklinde ilgi uyandırıyor…
Be kardeşim, ortada tüketici güveni yok ki, zirvede olsun!
Daha da ilginç olan ikinci gazetenin haber başlığı; “TÜİK: Tüketici güveni ekimde arttı” şeklinde ve kurumun söylemediğini söylemiş gibi yansıtıyor.
İlgili kurum “Endeks arttı” diyor, gazete “Güven arttı” şekline çeviriyor.
Oysa aynı TÜİK açıklamasında; “Endeksin 100’den küçük olması tüketici güveninde kötümser durumu göstermektedir” ilave notu da var.
“Bunda ne var, masum hatalar” diye düşünenler çıkabilir. Ancak en azından yanlış haberlerin bilhassa genç insanların bilgilerini ve inanışlarını olumsuz etkileyebileceğini unutmayalım.
Bu kadarla kalsa iyi, yanlış bilgiyi dezenformasyondan ayıranlar da var. Yanlış bilgi yanlışlıkla yayılıyorsa güya tehlikesi yokmuş!
İşte yukarda verdiğim iki örnekte resmi kurumun verdiği bilginin tam tersini başlığa taşımışlar. Yani fark siyah ve beyaz kadar büyük…
Şimdi bunu sadece dikkatsizlikten kaynaklanan ‘yanlış bilgi’ gibi mi değerlendirmeliyiz?
Peki sonuçları ne olacak?
Yani okuyucunun yanıltılması ve kurumun söylediklerinin çarpıtılması…
“Yanlış bilgi sadece kasıtlı olursa tehlike yaratır”mış…
Ne münasebet!
Diyelim ki yazılı veya görsel basın aceleyle cinayet failinin resmini ve/veya ismini yanlış yayımladı. Bakınız burada masum bir hata var değil mi?
Peki o yanlış şüpheliye, güvenlik güçlerinden önce maktulün yakınları ulaşamaz mı?
İşte tehlikenin en katmerlisi…
Pardon denip geçilebilir mi?
Sonra dezenformasyonun kasıtlı olduğunu tespit edebilmek o kadar kolay mı?
Bakınız, henüz sosyal medyaya geçemedik. Ancak kasıt olmayan yanlış bilginin domino etkisiyle sosyal medyada yayılmasının hesabı kime sorulmalı?
Bazı gıda ürünlerinin gerçek olmayan şifa dağıtıcı özelliklerini yayanlara hangi gözle bakacağız?
Veya bir başka gıda ürününün haksız yere sağlığa zararlarını sıralayanlara ne diyeceğiz?
Sadece, “uzmanlık konusu değil, fazla takılmayın” deyip geçecek miyiz?
Birinci örnekte tüketicinin, ikinci örnekte üretici veya marka sahibinin zararları nasıl karşılanacak?
Sonuç olarak; daha küresel bakışla da dezenformasyon kelimesinin Türkçedeki karşılığı “bilgilendirmeme, yanlış bilgilendirme” oluyor. Çünkü bu anlam Fransızca ‘deinformation’ kelimesinin çevirisidir.
Kelime; information (bilgi, bilgilendirme) sözcüğünden de + önekiyle türetilmiştir. Dolayısıyla her türlü yanlış bilgilendirme kasıt aranmaksızın dezenformasyon sayılır.
Gerçek dışı bilginin kasıtlı yayılması hali ise manipülasyondur. İşte kasıt durumu burada ana şarttır. Manipülasyon, yarar sağlamak amacıyla başkalarını çeşitli yollarla aldatarak veya gerçeği çarpıtarak etkileme, yönlendirme, kontrol etme ve yönetme anlamına gelir (Dr. Dilaver Nişancı).
En fazla da borsada ve diğer finansal piyasalarda rastlanır, sisteme ve yatırımcıya büyük zararlar verdiği gibi haksız kazanca da neden olur. Mücadele edilmesi gereken bir kötülüktür. Yeter ki sonuçları itibariyle bırakacağı hasar doğru ölçülebilsin ve hakem heyeti adaletli olsun…
